گنجور

 
ازرقی هروی

شرف‌الزمان ابوالمحاسن زین‌الدین ابوبکر جعفر بن اسمعیل وراق هِرَوی متخلص به اَزرَقی شاعر ایرانی نیمهٔ دوم قرن پنجم هجری (متوفی به حدود ۴۶۵ هجری قمری) است که در دربار سلجوقیان در زادگاه خود هرات به‌سر می‌برد و با شمس‌الدوله طغانشاه پسر الب‌ارسلان، حاکم خراسان معاصر بود و او را مدح می‌کرد.

پدرش اسماعیل وراق هروی در طوس پیشهٔ وراقی (کتابفروشی) داشت (و همان کس است که به گفته نظامی عروضی، فردوسی در فرار از غزنین به طوس در خانهٔ وی مخفی شد). از وی اشعاری اندک و استوار همچون مدح خواجه عبدالله انصاری باقی مانده است.

به گفته بدیع‌الزمان فروزانفر، ازرقی «در طریقه شعر گرد سبک عنصری می‌گردد و به جواب قصایدش نظر دارد ... از معانی علمی مخصوصا ریاضی شعرش خالی نیست»

گونه شعر او را طلیعه خروج از سبک خراسانی و زمینه برآمدن سبک عراقی به‌شمار آورده‌اند. سروده‌های ازرقی پرآرایه و زبان اشعارش دشوار است. نقل است که او برخی از بهترین توصیف‌های طبیعت به زبان فارسی را سروده است.

گویا کتاب سندبادنامه یا قسمتی از آن را ازرقی به نظم درآورده است.

اشعار بازماندهٔ ازرقی هروی بر اساس کتاب دیوان ازرقی هروی با تصحیح سعید نفیسی انتشارات زوار سال ۱۳۳۶ و به همت آقای سیاوش جعفری در گنجور در دسترس قرار گرفته است.

این آمار از میان ۲٬۶۷۳ بیت شعر موجود در گنجور از اشعار این بخش استخراج شده است.

توجه فرمایید که این آمار به دلایلی از قبیل وجود چند نسخه از آثار شعرا در سایت (مثل آثار خیام) و همینطور یک بیت محسوب شدن مصرع‌های بند قالبهای ترکیبی مثل مخمس‌ها تقریبی و حدودی است و افزونگی دارد.

آمار همهٔ شعرهای گنجور را اینجا ببینید.

وزن‌یابی دستی در بیشتر موارد با ملاحظهٔ تنها یک مصرع از شعر صورت گرفته و امکان وجود اشکال در آن (مخصوصاً اشتباه در تشخیص وزنهای قابل تبدیل از قبیل وزن مثنوی مولوی به جای وزن عروضی سریع مطوی مکشوف) وجود دارد. وزن‌یابی ماشینی نیز که جدیداً با استفاده از امکانات تارنمای سرود اضافه شده بعضاً خطا دارد. برخی از بخشها شامل اشعاری با بیش از یک وزن هستند که در این صورت عمدتاً وزن ابیات آغازین و برای بعضی منظومه‌ها وزن غالب منظومه به عنوان وزن آن بخش منظور شده است.

ردیف وزن تعداد ابیات درصد از کل
۱ مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلن (مجتث مثمن مخبون محذوف) ۸۱۰ ۳۰٫۳۰
۲ فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مثمن محذوف) ۵۱۹ ۱۹٫۴۲
۳ مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن (مضارع مثمن اخرب مکفوف محذوف) ۴۸۴ ۱۸٫۱۱
۴ فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن (رمل مثمن مخبون محذوف) ۳۰۳ ۱۱٫۳۴
۵ مفعول مفاعیل مفاعیل فعل (وزن رباعی) ۲۱۶ ۸٫۰۸
۶ مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن (هزج مثمن سالم) ۱۱۱ ۴٫۱۵
۷ فعولن فعولن فعولن فعولن (متقارب مثمن سالم) ۸۱ ۳٫۰۳
۸ مفاعیلن مفاعیلن فعولن (هزج مسدس محذوف یا وزن دوبیتی) ۶۴ ۲٫۳۹
۹ فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون) ۳۴ ۱٫۲۷
۱۰ مفعول مفاعلن فعولن (هزج مسدس اخرب مقبوض محذوف) ۳۲ ۱٫۲۰
۱۱ مفعول مفاعیل مفاعیل فعولن (هزج مثمن اخرب مکفوف محذوف) ۹ ۰٫۳۴
۱۲ مفتعلن فاعلات مفتعلن فع (منسرح مثمن مطوی منحور) ۵ ۰٫۱۹
۱۳ مفتعلن مفتعلن فاعلن (سریع مطوی مکشوف) ۵ ۰٫۱۹

آمار ابیات برچسب‌گذاری شدهٔ این بخش با قالب شعری در گنجور به شرح زیر است:

ردیف قالب شعری تعداد ابیات درصد از کل
۱ قصیده ۲٬۳۶۴ ۸۸٫۴۴
۲ رباعی ۲۱۴ ۸٫۰۱
۳ مثنوی ۶۴ ۲٫۳۹
۴ قطعه ۲۹ ۱٫۰۸
۵ نامشخص ۲ ۰٫۰۷

آمار فراوانی تعداد ابیات اشعار این بخش به شرح زیر است (بلندترین شعر شامل ۸۰ بیت و کوتاه‌ترین شامل ۲ بیت شعر است):

ردیف تعداد ابیات شعر فراوانی درصد از ۱۸۳ شعر
۱ ۲ ۱۱۱ ۶۰٫۶۶
۲ ۵ ۵ ۲٫۷۳
۳ ۹ ۴ ۲٫۱۹
۴ ۳ ۳ ۱٫۶۴
۵ ۵۰ ۳ ۱٫۶۴
۶ ۵۱ ۳ ۱٫۶۴
۷ ۳۷ ۳ ۱٫۶۴
۸ ۱۱ ۳ ۱٫۶۴
۹ ۲۳ ۲ ۱٫۰۹
۱۰ ۱۸ ۲ ۱٫۰۹
۱۱ ۶۶ ۲ ۱٫۰۹
۱۲ ۳۱ ۲ ۱٫۰۹
۱۳ ۵۴ ۲ ۱٫۰۹
۱۴ ۴۵ ۲ ۱٫۰۹
۱۵ ۶۴ ۲ ۱٫۰۹
۱۶ ۱۰ ۲ ۱٫۰۹
۱۷ ۵۷ ۲ ۱٫۰۹
۱۸ ۵۲ ۲ ۱٫۰۹
۱۹ ۳۲ ۲ ۱٫۰۹
۲۰ ۶۲ ۲ ۱٫۰۹
۲۱ ۱۵ ۱ ۰٫۵۵
۲۲ ۸۰ ۱ ۰٫۵۵
۲۳ ۶ ۱ ۰٫۵۵
۲۴ ۵۵ ۱ ۰٫۵۵
۲۵ ۱۶ ۱ ۰٫۵۵
۲۶ ۲۰ ۱ ۰٫۵۵
۲۷ ۶۱ ۱ ۰٫۵۵
۲۸ ۱۳ ۱ ۰٫۵۵
۲۹ ۳۹ ۱ ۰٫۵۵
۳۰ ۳۰ ۱ ۰٫۵۵
۳۱ ۴۷ ۱ ۰٫۵۵
۳۲ ۴۱ ۱ ۰٫۵۵
۳۳ ۷ ۱ ۰٫۵۵
۳۴ ۶۳ ۱ ۰٫۵۵
۳۵ ۴۳ ۱ ۰٫۵۵
۳۶ ۶۷ ۱ ۰٫۵۵
۳۷ ۶۰ ۱ ۰٫۵۵
۳۸ ۴۶ ۱ ۰٫۵۵
۳۹ ۳۴ ۱ ۰٫۵۵
۴۰ ۷۲ ۱ ۰٫۵۵
۴۱ ۱۹ ۱ ۰٫۵۵
۴۲ ۴۰ ۱ ۰٫۵۵
۴۳ ۲۸ ۱ ۰٫۵۵
۴۴ ۴ ۱ ۰٫۵۵

آمار ابیات به تفکیک زیربخش‌های این قسمت به شرح زیر است (بخش‌هایی که در این جدول نیامده‌اند فاقد شعر بوده‌اند):

ردیف بخش تعداد ابیات درصد از کل
۱ قصاید ۲٬۴۲۸ ۹۰٫۸۳
۲ مقطعات ۲۹ ۱٫۰۸
۳ رباعیات ۲۱۶ ۸٫۰۸