سلطان ولد » ولدنامه » بخش ۱۵۳ - در بیان آنکه حق تعالی پادشاهی است که بوزیر و امیر و حاجب و نایب و خدم و حشم محتاج نیست. جمع این همه بر خود جهت معاونت و یاری است و تعظیم یافتن. حق تعالی از این همه منزه است و مستغنی. حضرتش هم پادشاه است و هم وزیر و هم لشکر، آفتابی را که کمین بندۀ اوست این صفتهاست که هم پادشاه است و هم لشکر، لشکر او انوار اوست که بر آسمان و زمین تابان است و نباتات و حبوب و اشجار و اثمار و معادن نقره و زر را پرورش میدهد و سنگ را لعل میگرداند و صد هزار چیزهای دیگر که بوصف نیاید. بطریق اولی که خالق آفتاب را صدهزار چندین آفتاب باشد، بلکه آفتاب نیز صفتها از او دارد. و شرح این دراز است، العاقل یکفیه الاشاره

شمس رالشکرش نه نوروی است

تاب چون خنجرش فتول فی است

در چراغی چو هست این معنی

که همو مد ّ عاست هم دعوی

پیش و پس او ویست و بالا او

برگ و شاخ و درخت و خرما او

پر از او آسمانها و زمین

روشن از نور او یسار و یمین

آفتابی که کمترین بنده است

زیر و بالا ز لطف تابنده است

بر نبات و جماد میتابد

بر بخیل و جواد میتابد

زنده زوهم حبوب و هم کانها

روشن از وی قوالب و جانها

بی معین کرده صد هزاران کار

خود بخود نی ورا رفیق و نه یار

چه عجب زان شهی که خالق اوست

گر عطاها رسد بدشمن و دوست

بی وزیری و حاجبی و سپاه

کارها خود بخود کند آن شاه

اینهمه در درون خود بینی

گر دمی با حضور بنشینی

عرش و کرسی و صدهزار چنان

بیند اندر وجود خود حق دان

دل طالب چو آینه است یقین

گر ز داید در او شود تعیین

نقشهای جهان و هم نقاش

فرشهای جنان و هم فراش

خنک آن جان که خویش را بشناخت

جمع گشت و بخویشتن پرداخت

حسن خود را بدید بی پرده

همچو می صاف گشت بی درده

کرد اغیار را ز صحبت دور

تا که شد بی حجاب ظلمت نور

رست از قید بندگی شد شاه

شست در منزل و رهید از راه

رنج را ترک کرد و گنج گزید

گشت شیرین ز جوش عشق و پزید

راه حق را تمام چونکه برید

شیخ منزل شد آن یگانه مرید

دید هرچه که هست و نیست وی است

همه فانی و او ز عشق حی است

کار خود را گزارد پیش از مرگ

پیل جانرا خلاص داد ز ک رگ

آنچه با نفس خواست کرد اجل

پیشتر کرد آن امیر اجل

کرد با نفس حرب های درشت

دست ازوی نداشت تاش بکشت

با سلاح محبت و اخلاص

کرد او را و هلاک و یافت خلاص

نفس خود را چو گشت او پیشین

مرگ کی را کشد بگو پس از این

زان خطر چون رهید ایمن شد

در سرای خطیر ساکن شد

بعد از این زندگیش بی مرگ است

باغ جانش پر از بر و برگ است

در پی این بهار دی نبود

زین سپس غیر جام و می نبود

اینچنین می که بیخمار بود

پاک و صافی در آن دیار بود

گر تو صافی شدی بصاف رسی

ورنه چون درد در مصاف پسی

محرمان را نصیب چنگ بود

مجرمان را عتاب و جنگ بود

در خور هر کسی خوری آید

شتری دید کس که خر زاید

هر عمل را چنین جزای دگر

میرسد دمبدم ز خیر و ز شر

از غضب بی گمان غضب زاید

وز طرب هم یقین طرب زاید

سوی طاعت رود ز حق رحمت

بسوی معصیت دو صد زحمت

جای گل دائماً بود گلشن

جای خار است بیگمان گلخن

طاعت و علم را چو گل میدان

معصیت را چو خار زشت مهان

پس تو گر عاقلی نکوئی کن

بیخ ظلم و بدی بکن از بن

چونکه از خلق زشت گردی پاک

بر شوی چون فرشته بر افلاک

چون بدی را ز خود کنی بیرون

نیکیت بالد و شود افزون

باغبان شاخ بد برد ز شجر

تا که شاخ نکو فزاید بر

چون تو بد را کنی ز نیک جدا

بعد از آن نیکیت برد بخدا

غیر نیکی نمیپذیرد رب

تا توانی تو نیک کن اغلب

عدل را گیر زانکه وصف خداست

ظلم بگذار کان ز شیطان خاست

هرکه باشد ز وصف یزدان پ ر

رهد از بندگی و گردد حر

بهر این وصف خویش کرد خدا

با نبی در نبی که تا دانا

بپذیرد بجهد آن اوصاف

تا که دردیش پاک گردد و صاف

خلق حق گیرد وز خود گذرد

عمر را در حصول آن سپرد

با کسانی نشست و خاست کند

که بیاری آن گروه کند

بیخ نفس لئیم را از بن

تا از او سر کند علوم لدن

چون خودی را کند فدای خدا

جغد جانش شود ز حق عنقا

قاف و عنقا چه باشد ای دانا

که بود وصف آن شه والا

صفت او کجا کند مخلوق

چونکه جانش گذشت از عیون

حال عاشق بود ز خلق نهان

نشناسد ورا بجز دیان

دارد او را نهان ز غیرت خود

تا که هر چشم بر رخش نفتد

نیست لایق که هر کسش بیند

یا بپهلوش هر خسی شیند

کی بود لایق ملک تونی

چون دون چون رود بیچونی

شرح شه شه کند نه هر بنده

کی رسد سر شه بخربنده

در گذر زین حدیث و کن آغاز

وصف آن یار جانفزارا باز

که چسان رهبرست در دوران

سر پیغمبرست آن حق دان

هر که خدمت کند ز جان او را

رهد از حبس و کفر و جهل و عمی

پند او هر که بشنود ازدل

جان بسته ‌ اش رهد از آب و زگل

هرکه از داد او شود زنده

گردد او سر فراز و پاینده

دل تنگش شو چو صحرائی

جان قطره ‌ اش بسان دریائی

معدن علم و نور حق گردد

بر فراز نهم طبق گردد

لقمه ‌ ها بی دهان و کام خورد

بی سبو و قدح مدام خورد

حور و جنت درون خود بیند

رطب از نخلهای خود چیند

همچو خور صورت ولی پیداست

بر جمله عیان چو ماه سماست

هر کرا نور عقل و تمییز است

کی شمارد زر آنچه ارزیزاست

کی خرد پشک را بقیمت مشگ

چون نداند درخت تر از خشگ

نزد او خیر کی بود چون شر

زهر پیشش کجا بود چو شکر

صاف را چون نداند او از زنگ

استر راهوار از خر لنگ

چون نداند ز نور تا نار او

چون نداند ز خار گلزار او

چون نداند وی آسمان ز زمین

فرش ناپاک را ز عرش برین

داند این جمله لیک پوشاند

از غرض خویش کور گرداند

علم پیدای خود کند پنهان

از حسودی و بغض آن بیجان

تا شهان را حقیر بنماید

خویشتن را امیر بنماید

غرض شوم کر و کور کند

آب عذب زلال شور کند

تا کند شاه را نظر چو غلام

تا دهد با غرور و کبر سلام

تا ندانند خلق کو بیش است

این پس افتاده است و او پیش است

نیست مانندش اندر این آفاق

هست در دهر سرور عشاق

خلق چون اختراند و او چون ماه

همه همچون سپاه و او چون شاه

همچو خود خواهدش مهان و ذلیل

همچو خود خواهدش ضعیف و علیل

نتواند که نام او شنود

هم نخواهد که کس بوی گرود

خویشتن را از او فزون خواهد

مرد حق را چو خود زبون خواهد

روز و شب سال و مه در آن کوشد

کافتاب خدای را پوشد

آن نخواهد شدن ولیک بدان

عاقبت گردد او چو ماه عیان

اندر آخر شود ترا معلوم

کوست محمود و منکرش مذموم

او چو ماه است و دیگران چوسها

همه چون قطره ‌ ها و او دریا

اوست گنج خدا و خلقان رنج

مانده اغلب در این سرای سپنج