اقبال لاهوری » اسرار خودی » بخش ۲ - تمهید

نیست در خشک و تر بیشهٔ من کوتاهی

چوب هر نخل که منبر نشود دارکنم

راه شب چون مهر عالمتاب زد

گریهٔ من بر رخ گل ، آب زد

اشک من از چشم نرگس خواب شست

سبزه از هنگامه ام بیدار رست

باغبان زور کلامم آزمود

مصرعی کارید و شمشیری درود

در چمن جز دانهٔ اشکم نکشت

تار افغانم به پود باغ رشت

ذره ام مهر منیر آن من است

صد سحر اندر گریبان من است

خاک من روشن تر از جام جم است

محرم از نازادهای عالم است

فکرم آن آهو سر فتراک بست 

کو هنوز از نیستی بیرون نجست

سبزه ناروئیده زیب گلشنم

گل بشاخ اندر نهان در دامنم

محفل رامشگری برهم زدم

زخمه بر تار رگ عالم زدم

بسکه عود فطرتم نادر نوا ست

هم نشین از نغمه ام نا آشنا ست

در جهان خورشید نوزائیده ام

رسم و آئین فلک نادیده ام

رم ندیده انجم از تابم هنوز

هست نا آشفته سیمابم هنوز

بحر از رقص ضیایم بی نصیب

کوه از رنگ حنایم بی نصیب

خوگر من نیست چشم هست و بود

لرزه بر تن خیزم از بیم نمود

بامم از خاور رسید و شب شکست

شبنم نو برگل عالم نشست

انتظار صبح خیزان می کشم

ای خوشا زرتشتیان آتشم

نغمه ام ، از زخمه بی پرواستم

من نوای شاعر فرداستم

عصر من دانندهٔ اسرار نیست

یوسف من بهر این بازار نیست

ناامید استم ز یاران قدیم

طور من سوزد که می آید کلیم

قلزم یاران چو شبنم بی خروش

شبنم من مثل یم طوفان بدوش

نغمه ی من از جهان دیگر است

این جرس را کاروان دیگر است

ای بسا شاعر که بعد از مرگ زاد

چشم خود بر بست و چشم ما گشاد

رخت باز از نیستی بیرون کشید

چون گل از خاک مزار خود دمید

کاروان ها گرچه زین صحرا گذشت

مثل گام ناقه کم غوغا گذشت

عاشقم ، فریاد ، ایمان من است

شور حشر از پیش خیزان من است

نغمه ام ز اندازهٔ تار است بیش

من نترسم از شکست عود خویش

قطره از سیلاب من بیگانه به

قلزم از آشوب او دیوانه به

در نمی گنجد بجو عمان من

بحرها باید پی طوفان من

غنچه کز بالیدگی گلشن نشد

در خور ابر بهار من نشد

برقها خوابیده در جان من است

کوه و صحرا باب جولان من است

پنجه کن با بحرم ار صحراستی

برق من در گیر اگر سیناستی

چشمهٔ حیوان براتم کرده اند

محرم راز حیاتم کرده اند

ذره از سوز نوایم زنده گشت

پر گشود و کرمک تابنده گشت

هیچکس ، رازی که من گویم ، نگفت

همچو فکر من دُر معنی نسفت

سر عیش جاودان خواهی بیا

هم زمین ، هم آسمان خواهی بیا

پیر گردون بامن این اسرار گفت

از ندیمان رازها نتوان نهفت

ساقیا برخیز و می در جام کن

محو از دل کاوش ایام کن

شعله ی آبی که اصلش زمزم است

گر گدا باشد پرستارش جم است

می کند اندیشه را هشیار تر

دیده ی بیدار را بیدار تر

اعتبار کوه بخشد کاه را

قوت شیران دهد روباه را

خاک را اوج ثریا میدهد

قطره را پهنای دریا میدهد

خامشی را شورش محشر کند

پای کبک از خون باز احمر کند

خیز و در جامم شراب ناب ریز

بر شب اندیشه ام مهتاب ریز

تا سوی منزل کشم آواره را

ذوق بیتابی دهم نظاره را

گرم رو از جستجوی نو شوم

روشناس آرزوی نو شوم

چشم اهل ذوق را مردم شوم

چون صدا در گوش عالم گم شوم

قیمت جنس سخن بالا کنم

آب چشم خویش در کالا کنم

باز بر خوانم ز فیض پیر روم

دفتر سر بسته اسرار علوم

جان او از شعله ها سرمایه دار

من فروغ یک نفس مثل شرار

شمع سوزان تاخت بر پروانه ام

باده شبخون ریخت بر پیمانه ام

پیر رومی خاک را اکسیر کرد

از غبارم جلوه ها تعمیر کرد

ذره از خاک بیابان رخت بست

تا شعاع آفتاب آرد بدست

موجم و در بحر او منزل کنم

تا در تابنده ئی حاصل کنم

من که مستی ها ز صهبایش کنم

زندگانی از نفس هایش کنم

شب دل من مایل فریاد بود

خامشی از «یا ربم» آباد بود

شکوه شوب غم دوران بدم

از تهی پیمانگی نالان بدم

این قدر نظاره ام بیتاب شد

بال و پر بشکست و خر در خواب شد

روی خود بنمود پیر حق سرشت

کو بحرف پهلوی قرآن نوشت

گفت «ای دیوانه ی ارباب عشق

جرعه ئی گیر از شراب ناب عشق

بر جگر هنگامه ی محشر بزن

شیشه بر سر ، دیده بر نشتر بزن

خنده را سرمایه ی صد ناله ساز

اشک خونین را جگر پرکاله ساز

تا بکی چون غنچه می باشی خموش

نکهت خود را چو گل ارزان فروش

در گره هنگامه داری چون سپند

محمل خود بر سر آتش به بند

چون جرس خر ز هر جزو بدن

ناله ی خاموش را بیرون فکن

آتش استی بزم عالم بر فروز

دیگران را هم ز سوز خود بسوز

فاش گو اسرار پیر می فروش

موج می شو کسوت مینا بپوش

سنگ شو آئینهٔ اندیشه را

بر سر بازار بشکن شیشه را

از نیستان همچو نی پیغام ده

قیس را از قوم «حی» پیغام ده

ناله را انداز نو ایجاد کن

بزم را از های و هو آباد کن

خیز و جان نو بده هر زنده را

از «قم» خود زنده تر کن زنده را

خیز و پا بر جاده ی دیگر بنه

جوش سودای کهن از سر بنه

آشنای لذت گفتار شو

ای درای کاروان بیدار شو»

زین سخن آتش به پیراهن شدم

مثل نی هنگامه بستن شدم

چون نوا از تار خود برخاستم

جنتی از بهر گوش راستم

بر گرفتم پرده از راز خودی

وا نمودم سر اعجاز خودی

بود نقش هستیم انگاره ئی

نا قبولی ، ناکسی ، ناکاره ئی

عشق سوهان زد مرا ، آدم شدم

عالم کیف و کم عالم شدم

حرکت اعصاب گردون دیده ام

در رگ مه گردش خون دیده ام

بهر انسان چشم من شبها گریست

تا دریدم پرده ی اسرار زیست

از درون کارگاه ممکنات

بر کشیدم سر تقویم حیات

من که این شب را چو مه آراستم

گرد پای ملت بیضاستم

ملتی در باغ و راغ آوازه اش

آتش دلها سرود تازه اش

ذره کشت و آفتاب انبار کرد

خرمن از صد رومی و عطار کرد

آه گرمم ، رخت بر گردون کشم

گرچه دودم از تبار آتشم

خامه ام از همت فکر بلند

راز این نه پرده در صحرا فکند

قطره تا همپایه ی دریا شود

ذره از بالیدگی صحرا شود

شاعری زین مثنوی مقصود نیست

بت پرستی ، بت گری مقصود نیست

هندیم از پارسی بیگانه ام

ماه نو باشم تهی پیمانه ام

حسن انداز بیان از من مجو

خوانسار و اصفهان از من مجو

گرچه هندی در عذوبت شکر است

طرز گفتار دری شیرین تر است

فکر من از جلوه اش مسحور گشت

خامهٔ من شاخ نخل طور گشت

پارسی از رفعت اندیشه ام

در خورد با فطرت اندیشه ام

خرده بر مینا مگیر ای هوشمند

دل بذوق خرده ی مینا به بند