عطار » هیلاج نامه » بخش ۵۲ - سؤال کردن شیخ جنید از منصور در حقیقت شرع

بدو آنگه جنید پاک دین گفت

که ای ذات تو با عین الیقین جفت

دمی بگذار تا با هم بگوئیم

دوای درد خود از تو بجوییم

دمی بگذار مستی ز آنکه دلدار

تو میدانیم از این معنی خبردار

دمی هم گوش ما هاسوی ما کن

پس آنگه هرچه خواهی پیشوا کن

تو امروزی حقیقت رخ نموده

ابا دمبدم پاسخ نموده

گمان برداشتی عین الیقینی

میان جملگی تو پیش بینی

از آن در پیش بینی پادشاهی

که هم در عشق ذاتی تو الهی

توئی اصل و منت هم اصل ذاتم

حقیقت بود تو از وصل ذاتم

بدین معنی ترادیدم دل و جان

مرا در بود خوداکنون مرنجان

چو در بود توام معبود مائی

درین دنیا زبان و سود مائی

زیان و سود ما اندر بر تست

حقیقت ذات توهم درخور تست

کجا ما در خور ذات تو باشیم

بخاصه چونکه ذرات تو باشیم

تو در ذاتی و ما در عین افعال

که در افعال کی باشد یقین حال

حقیقت ذات تو در جمله پیداست

نمودت درهمه چیزی هویداست

یقین دانم که موجودی نه باطل

که ازتو میشود مقصود حاصل

حقت دانم که بر حقی تو بیچون

که کل میگوئی از کل بیچه و چون

حقت دانم که بیچونی و مطلق

دم کل میزنی اندر اناالحق

حقت دانم که دیدار الهی

حقیقت صاحب اسرار الهی

حقت دانم که گفتی راز سرباز

حقیقت با جنید خود سرافراز

تو حقی و یقین اینجا حقی تو

به معنی سر ذات مطلقی تو

کنون ای سرور و سلطان عالم

جوابی ده مرا ای جان عالم

کنون ای سرور و سلطان اسرار

جوابی ده مرا هان از سردار

بگویم هان جواب از روی معنی

کنون چون حاضری در کوی دنیا

بر تو جمله یکسانست دانم

مرا گوئی که تا راز است دانم

توئی در جمله پیدا و حقیقت

توئی بر جملگی دانا حقیقت

توئی در گفت وگوی جملگی دید

حقیقت در مکان عین توحید

تو هم جانی نمودی ساکن دل

درین آب و درین نار و در این گل

درین صورت نمودی روی ما را

حقیقت نیز از هر سوی ما را

یکی ذاتست با تو هرچه هستست

دل وجانم ز دیدار تو مست است

ندانم هیچ بیروی تو اینجا

فتاده جمله در کوی تو اینجا

تو خود آوردهٔ اینجا نمودت

تو خود دانی حقیقت بود بودت

تو اینجا دیدهٔ دیدار جانان

درین دیدار خود اسرار جانان

بدیدستی حقیقت کس نداند

بجز تودیده خود میبس نداند

تو بنهادی تو میدانی بصد راز

کجا یابد به جز تو سر تو باز

تو دانای زمین و آسمانی

تو مانی ذات و اینجاکس نمانی

ز دانائی خود بینا یقین است

که نور نور بودت پیش بین است

طلبکارت بدم تادیدمت من

مرا سر یقین از تست روشن

ز توراهست روشن همچو خورشید

بتو دارم حقیقت جمله امید

ره از تو روشن است و چون تو نوری

درون جملگی دایم حضوری

حضور از تست و آسایش حقیقت

کنی مان پاک از رنگ طبیعت

اگرچه رهنمون و آشنائی

ز عشق خویش درعین بلایی

یقین دانم که عشقت هست اینجا

نمودت نیز هم پاکست اینجا

ز بهر عاشقان اینجا توئی شاه

که تا ایشان کنی از راز آگاه

بقدر خویش ای دانای اکبر

ترا دانیم ای دانای سرور

جنید خویش را آزاد کن تو

از این معنی مرا دلشاد کن تو

بگو با من که اینجا چون یقین باز

همه یکیسیت در انجام و آغاز

همه از اصل تست اینجا پدیدار

یقین هم زشت و هم زیبا پدیدار

همه دیدار تست و غیر نبود

همه دیدار تو در سیر نبود

توئی جمله عیان و هم نهانی

توئی فی الجمله راز کل تو دانی

چرا هر یک نمودستی دگرسان

حقیقت اندرین دیدار ایشان

سخن ز انسانست نی حیوان درین راز

بگو با من که تادانم ز سرباز

یکی را انبیا ورده نمودی

مرایشان را دل آگه نمودی

اگر کافر وگر دیندار اینجا

مرا برگوی این اسرار اینجا

یکی را بت پرست خویش کردی

یکی را مؤمن و درویش کردی

دگر خونی و درزوداشت کردار

برآری همچو خویشش بر سردار

یکی را معتکف در کعبه داری

مراو را دمبدم پاسخ گذاری

یکی دیوانه داری دایماً تو

نه بیند درجنون او جز ترا تو

یکی را ره دهی در وصل اینجا

نمائی مرورادر اصل اینجا

چو جمله خود توئی بس نیک و بد چیست

چو تو عشقی حقیقت جز تو خود کیست

عجب ماندستم ای جان من درین سر

که از هرگونه کردستی تو ظاهر

عجب ماندستم اینجا در حقیقت

که در ظاهر بود این دید صورت

عجائب مختلف افتاد احوال

که میبینم همه در قیل و در قال

بسی کردم ز تو در تو دمادم

حقیقت سرّها با تو در این دم

به هر نقشی که آمد در برم باز

ترا دیدم حقیقت ای سرافراز

بگو تا سر این معنی چگونه است

که این یک ره روان این ره نکویست

که داند ذات تو از سر بگویم

نمود باطن و ظاهر بگویم

ز ظاهر گویم اینجا چون تو دانی

که بیشک معنی بیرون تو دانی

ز ظاهر گویم اینجا در حقیقت

که در ظاهر بود حکم شریعت

بسی خون خوردهام شاها تودانی

تو میگوئی مرا هان لن ترانی

بسی خون خوردهام اندر ره تو

اگر کلی شوم من آگه تو

بسی خون خوردهام در پاکبازی

سؤالت کردهام از سرفرازی

نداری از جنید پاکبازت

کرم کن می بگوی اینجای رازت

حقیقت سر ببازم در ره تو

اگر کلی شوم من آگه تو

چه باشدجان چو میدانی بگویم

بزن شاها تو اینچوگان چو گویم

جنیدت سر چو گوئی پیش دارد

که ازتو عقل پیش اندیش دارد

اگرچه عشق او دارد کمالی

زند عقل از وصال تو مقالی

در این قال تو اینجا عقل شاد است

که با گفتن ورا این سر فتاده است

از آن اینجا نمیبیند یکی او

که دارد جز تو اینجا گه شکی تو

نه شک دارد اگرچه در یقین است

ولی در کفر و دینت پیش بین است

ره شرع تو بسپرده است عقلم

ز نور عقل دائم نور فعلم

ز قرآن گوی تا گوئی زنم من

ز قرآن سیر این روشن کنم من

ز قرآنست اسرارم در اینجا

ز قرآن من خبردارم در اینجا

مراین معنی ز قرآنم بگو تو

دوای دردم از قرآن بجو تو

ز قرآن گوی تا تحقیق یابم

بنورش شاه کل توفیق یابم

ز قرآنم بگوی و جان ستانم

توباقی مان که من باقی نمانم

تو باقی باش هم ساقی مرا دوست

که قرآن در حقیقت مغز بر پوست

تو بی منصور آنستی و گوئی

که در چوگان زلفش همچو گوئی

تو بی منصور دانستی و دانی

مرا زین گفتن اینجا گه رهانی

مرا مقصود ازین گفتار آنست

بدانم مختلفها کز چه سانست

مرا مقصود ازین گفتار این بود

که تو گفتی منم در اصل معبود

تو معبودی یقین در آفرینش

تمامت دادهٔ در عین بینش

بگو اسرارم و برقع برانداز

جنید امروز با عشاق بنواز

بگو اسرارم اینجادوست اینجا

که تا بیرون شوم از پوست اینجا

بگو اسرارم ای پاکیزه گوهر

مرا گوهر نما ای بحر اکبر

بگو اسرارم ای سلطان حقیقت

که تا بشناسم این برهان حقیقت

جنید اسرار میجوید در امروز

توئی هم تو بتو میگوید امروز

چه فرقست از میان ما حقیقت

که ماندستم در او شیدا حقیقت

من این دانم بسی و می ندانم

ولیکن درس در پیش تو خوانم

تو استاد تمامت کاملانی

که درس عشق نیکوتر تو دانی

تو استادی و ما هستیم مزدور

یقین نزدیک نی از صحبت دور

تو استادی و تلقین ده بیادم

پس آنگه ده ز عشق خود ببادم

تو استادی کنونم نکتهٔ گوی

که سرگردانم ای استاد چون گوی

تو استادی و ما را رهنمونی

گرفته هم درون و هم برونی

درون آگاهی و بیرون حقیقت

یکی دید است در دیدار دیدت

بگو اکنون مرا این راز مطلق

اگر بر راستی گوئی اناالحق