عطار » الهی نامه » بخش چهارم » (۴) حکایت شه زاده که مرد سرهنگ بر وی عاشق شد

یکی شهزاده چون مه پارهٔ بود

که مهر از رشک او آوارهٔ بود

اگر خورشید روی او بدیدی

چو مصروع از مه نو می‌طپیدی

چو پیشانیش لوح سیم بودی

برو از مشک جیم و میم بودی

چو جیم و میم پیچ و خم گرفتی

بجیم و میم مُلک جم گرفتی

بابرو حاجبی کردی قمر را

بمژگان صیدگه دل گه جگر را

چو فتنه نرگسش می‌دید شب رنگ

بصید و شهسواری کردی آهنگ

زهی شبرنگ و صید آخر که او یافت

سوار و صید را الحق نکو یافت

لبش هم انگبین و هم شکر بود

که هر یک زین دو خوشتر زان دگر بود

چو زنبور انگبینش را کمر بست

برای آن شکر نَی نیز در بست

دو نسپه داشت سی مرجان رفیقش

درخشنده چو سی دُر از عقیقش

ز اوج عالم بالا ستاره

ز هفتم آسمان کردی نظاره

همی هر کس که روی او بدیدی

اگر جان داشتی پیشش کشیدی

یکی سرهنگ عاشق شد بران ماه

دلش سرگشته گشت و عقل گُمراه

بدرد افتاد چون درمان نبودش

که جانی درخور جانان نبودش

بسی زیر و زبر آمد دران درد

که هرگز کس نگشت آگاه ازان مرد

نچندان گشت در خون آن ستم کش

که هرگز گشته باشد هیچ غم کش

مگر آن شاه را از کینه خواهان

پدید آمد یکی دشمن ز شاهان

پسر را پیش آن دشمن فرستاد

چو ماهی ماه در جوشن فرستاد

پسر شد با بسی لشکر یَزَک دار

همه تشنه بخون دل فلک وار

چو آن سرهنگ را حالی خبر شد

نمی‌گویم بپای اما بسر شد

چنان دلشاد شد ز آوازهٔ جنگ

که از آواز شادی مرد دلتنگ

بدست آورد اسپی و روان شد

ولی با جوشن و برگُستوان شد

میان لشکر آن شاه زاده

تنش می‌شد سوار و جان پیاده

تماشای رخش دزدیده می‌کرد

نثارش هر زمان ازدیده می‌کرد

زهی لذّت خوشا آن زندگانی

که روی یار خود بینی نهانی

رخ یاری که دزدیده توان دید

درون جانش و در دیده توان دید

چو القصه سپه در هم رسیدند

بیک حمله دو صف بر هم دریدند

زمین تاریک شد از هر دو کشور

فلک روشن نماند از گرد لشکر

علی الجمله ز چرخ کوژ رفتار

چنان شهزادهٔ آمد گرفتار

سپه بگریخت آن شهزاده درماند

ز چندان خلق سرهنگ و پسر ماند

کسی نگرفت آن سرهنگ را هیچ

ولی او خویش را افکند در پیچ

ببردند آن دو تن را در وثاقی

یکی را وصل و دیگر را فراقی

نهادند آن دو تن را بند بر پای

بهم محبوسشان کردند یک جای

پسر پرسید از سرهنگ آخر

که تو کی آمدی در جنگ آخر

نمی‌دانم ترا تو از چه خیلی

و یا تو در سپاه من طفیلی

زبان بگشاد آن سرهنگ گمراه

که هستم شاه عالم را هواخواه

چنان بود آرزو از دیرگاهم

که بپذیرد بخدمت بو که شاهم

چو شه را این سفر ناگاه افتاد

مرا هم نیز عزم راه افتاد

که گفتم در سفرحربی کنم سخت

مگر پیش شهم یاری دهد بخت

که تا نانی و نامی یابم از تو

همه عمرم مقامی یابم از تو

چو بشنید این سخن شهزاده از وی

ز غم آزاد گشت و شاد از وی

بسی دل گرمیش داد آن سر افراز

خود او دل گرم بود از دیرگه باز

دل سرهنگ از شادی چنان بود

که گوئی ملک نقدش صد جهان بود

اگرچه بود آن سرگشه در بند

بمردی خویشتن را می‌نیفکند

شبانروزیش کار آن پسر بود

بهر دم خدمت او بیشتر بود

همه شب پای مالیدیش تا روز

همه روزش سخن گفتی دلفروز

چنان گستاخ شد با آن سمن بوی

که نبود وصف آن کار سخن گوی

دعا می‌کرد آن دلخسته هر روز

که یارب این همه ناکامی و سوز

زیادة کن که تا نبوَد جُدائی

وزین زندان مده ما را رهائی

مرا چون هست این زندان بهشتی

بنفروشم بصد بستانش خشتی

چو شد آگاه ازان شهزاده آن شاه

جهانش تیره شد بی روی آن ماه

چنان دلبند چون در بند باشد

پدر را صبر آخر چند باشد

چو در راه این چنین خرسنگ افتاد

بسی آن هر دو شه را جنگ افتاد

چو عهدی رفت و صلحی شد پدیدار

شد آن این را و این آن را خریدار

قرار افتاد کان شاه خردمند

دهد دختر بدان شهزاده در بند

برفت آن شاه پیش شاه زاده

بدو آن دختر چون ماه داده

بخواند او را و آن سرهنگ را نیز

که کاری نیست با ما جنگ را نیز

نچندان کرد با هر دو نکوئی

که من آن شرح گویم یا تو گوئی

پس آنگه کار آن دختر چنان کرد

که ده گنج روان با او روان کرد

چو شهزاده بشهر خویش شد باز

ز بند و حبس دستش داده دمساز

میان خیل خود آن عالم افروز

عروسی کرد و عشرت چل شبانروز

گرفته بود در بر دلستانی

دران مدّت ندیدش کس زمانی

دل سرهنگ هر ساعت چنان بود

که با آن نیم جانش بیم جان بود

نه صبرش بود یک دم نه قراری

بخون می‌گشت پرخونش کناری

دران چل روز و چل شب در تب و تاب

چو شمعی بود یعنی بیخور و خواب

ز بس کز رشک در خون می‌بغلطید

بهر ساعت دگرگون می‌بگردید

کسی خو کرده تنها با چنان یار

نسوزد جانش افتاده چنان کار

پس از چل روز شهزاده جوانبخت

بکامی تاج بر سر رفت بر تخت

باستادند جانداران سرافراز

کشیده هر یکی تیغی سرانداز

غلامان همچو مژگان صف کشیده

سیه دل جمله و سرکش چو دیده

دگر حال وزیرانش بپرسی

همه چون عرش زیر آورده کرسی

دل آن شاه زاد عالم افروز

بدان سرهنگ شد مشغول آن روز

به پیش خویش خواندش چون در آمد

سلامش گفت وحالی در سر آمد

بخاک افتاد و هوش از وی جدا شد

ز حلقش نعرهٔ بی او رها شد

چو با هوش آمد آن افتاده بر خاک

ازو پرسید آن شهزادهٔ پاک

که ای سرهنگ آخر این چه حالست

که کارت ناله و تن همچو نالست

چنان گشتی که بیماریت بودست

مگر بی من جگر خواریت بودست

زبان بگشاد آن سرهنگ کای شاه

دران زندان نبودم از تو آگاه

چو من چل روز هجر تو کشیدم

پس از چل روز امروزت بدیدم

ترا دیدم میان کار و باری

ز مشرق تا بمغرب گیر و داری

چنان خو کرده بودم بی فراقت

چنان بودم چنینم نیست طاقت

دران جامه اگر آئی پدیدار

توانم شد دگر بارت خریدار

درین جامه که هستی گر بمانی

میان خسروی و کامرانی

کجا تاب آورد این جان پر جوش

که با این سلطنت گردد هم آغوش

بگفت این و معین شد هلاکش

بصد زاری برآمد جان پاکش

اگر تو همتی مردانه یابی

شه آفاق را هم خانه یابی

وگر تردامنی تو همچو سرهنگ

ز ضعفت زود آید پای بر سنگ

اگر تو ره روی ای دوست ره بین

همه چیزی لباس پادشه بین

که گر جامه بپوشد شه هزاران

نگردی تو ز خیل بیقراران

غلط مشنو یقین میدان چو مردان

که شه را هست دایم جامه گردان

جهان گر پر سفید و پر سیاهست

همی دان کان لباس پادشاهست

دو عالم چون لباس یک یگانست

یکی بین کاحولی شرک مُغانست

بسی جامه‌ست شه را درخزانه

مبین جامه تو شه را بین یگانه

که هر کو ظاهری دارد نشان او

ز باطن بازماند جاودان او

کسانی کز خدا دل زنده باشند

بچشم آخرت بیننده باشند

چنین چشمی اگر باشد ترا نیز

بچشم آخرت بینی همه چیز

که چشم ظاهرت از نقش اَوباش

نپردازد سر موئی بنقّاش

ولی نقّاش را آنست پیشه

که نقش خود بپوشاند همیشه

چو رویش را جمال بی‌حسابست

جمالش را فروغ او حجابست

که گرچه خوبی خورشید فاش است

ولی هم نور رویش دور باشست

جهانی گر بود تیغی کشیده

به سلطان ره برند اصحاب دیده

ترا با تیغ و بردابرد لشکر

چه کارست، از همه جز شاه منگر

همه چیزی که می‌بینی پس و پیش

گذر باید ترا زان چیز وز خویش

که تا چون نقش برخیزد ز پیشت

دهد نقاش مطلق قرب خویشت