امیرخسرو دهلوی » دیوان اشعار » قصاید » قصیدهٔ شمارهٔ ۶ - اشعار حاوی و قایع تاریخی از قران السعدین (حاوی مجمل کتاب ) مجموع عنوان‌های فصول مثنوی و قران السعدین که ضمنا فهرست مندرجات کتاب میباشد نیز بذات خود یک قصیدهٔ مستقل میشود و آنرا در اینجا میریم :

شکر گویم که به توفیق خداوند جهان

بر سر نامه ز توحید نوشتم عنوان

نام این نامهٔ والاست «قران السعدین»

کز بلندیش به سعدین سپهر ست قران

در تضرع به در حق که گنهکاران را

داد باران گنه شوی ز عین غفران

نعت سلطان رسل ، آنکه مسیحا به درش

پرده داری ست نشسته ز پس شادروان

و صف معراج پیمبر که به شب روشن شد

سراسری ش ز زلف سیه مشک فشان

مدحت شاه که نامش به فلک رفته چنانک

نقش آن داغ شده خنگ فلک را بر ران

در خطاب شه عالم چو به سلک خدمتش

آیم و این گهر چند فشانم ز زبان

صفت حضرت دهلی که سواد اعظم

هست منشور وی از حرسهالله نشان

صفت مسجد جامع که چنان ست درو

شجرهٔ طیبه هر سوی چو طوبی بجنان

صفت شکل مناره که ز رفعت سنگش

از پی خنجر خورشید شده سنگ فشان

صفت حوض که در قالب سنگین گوئی

ریخته دست ملک زآب خضر صورت جان

صفت فصل دی و سردی مهر شه شرق

وامدن تیغ کشیده ز پی ضبط جهان

صفت آتش و آن گرم رویهاش به دی

که شب و روز بود شمع دل و میوهٔ جان

جنبش شاه ز دهلی ز پی کین پدر

گشتن آغاز غبار و شدن مهر نهان

صفت قصر نو و «شهر نو» اندر لب آب

که بود عرصهٔ رفرف چو رف آن ایوان

صفت فصل خزان و بمغل عزم سپاه

هم بر آن‌سان که به تاراج چمن باد خزان

صفت فصل بهاران که چنان گردد باغ

که بدو نرگس نادیده بماند حیران

صفت موسم نوروز و طرب کردن شاه

بزم دریا و کف دست چو ابر نیسان

صفت چتر سیاه که از پی چشم خورشید

آن سیاهی که تو در خود طلبی هست همان

صفت چتر سپید از پس آن چتر سیاه

چون شب قدر و سپیده دم عید از پس آن

صفت چتر که سبزست ز سرسبزی شاه

برگ نیلوفری اندر سر دریای روان

صفت چتر که گل گز شده از گل گز او

بر سرشاه ز گل سایه کند تابستان

وصف در باش که نزدیک شد از هیبت شاه

گنگ ماندست زحیرت نکند کار زبان

صفت تیغ که با خصم نیامش گوید

که زبهر تو فرو چند برم آب دهان

صفت چرخ کمائی که به بازوی شه است

نیم چرخ ست که او نام نهاده ست کمان

صفت تیر که بارانش به غایت سخت ست

سخت بارانی در تیرمه و درنیسان

صفت رایت لعل و سیه‌اندر سر شاه

گشته خورشید میان شفق و شام نهان

عزم سلطان به سوی هند به پایان بهار

راندن از شهر چو انبوهی گل از بستان

ذکر باز آمدن قلب شه از قتل مغل

همچو گرگان ز رمه یا علمی از برخان

نامزد گشتن لشکر بیزک سوی «او د ه»

صد سرافراز و ملک «باربک» اندر سرشان

صفت موسم گرما و بره رفتن شاه

ابر بالای سرو باد به دنبال دوان

صفت خربزه کر پردلی آنجا که بود

تیغ و طشتیش مهیا بسرآید غلطان

ذکر پیغام پدر سوی جگر گوشه خویش

سوی یاقوت روان گشتن خونابهٔ کان

گفتن شاه جهان، پاسخ پیغام پدر

قصه یوسف گم گشته به پیر کنعنان

باز پیغام پدر بر پسر خود که برزم

پیل خویش از می خون مست کند در میدان

باز پاسخ ز پسر سوی پدر کاسپ مرا

پیل بندست دو الی که بپیچد به عنان

باز پیغام پدرجانب فرزند عزیز

ماجرای که زخون بود دلش را به میان

باز از شاه جهان پاسخ پیغام پدر

شربت آب حیات از پی‌سوز هجران

از پدر آمدن شاه جهان کیکاووس

بر برادر ، چو گل نو ببر سرو روان

رفتن شا کیومرث و به تو زک عارض

برشه شرق بی‌کجا عرض این جوهر آن

اتصال مو و خورشید و قران سعدین

چرخ گر دانست بگرد سرایشان گردان

صفت کشتی و در یابسیان کشتی

موج دریای که رفته زکران تا به کران

ذکر در اسپ فرستادن سلطان به پدر

هم بران گونه که در باغ وزد باد وزان

وصف اسپان که ز سرعت به خروج و به دخول

نتوان خارج شان گفت نه داخل چون جان

صفت آن شب با قدر که تا مطلع فجر

نزد آن روح ملک برد سلام یزدان

صفت شمع که چون بر سرش آید مقراض

در زمان چاک زند پردهٔ ظلمت زمیان

صفت نور چراغی که اگر پرتو او

نبود دردل شب کور بود پیر و جوان

صفت سیر بر وج و روشن منزلها

که همه کار گزار فلک‌اند، از دوران

صفت اختر و آن طالع وو قت مسعود

که گرفتند دو مسعود به یک برج قران

صفت باده که بینی چو خط بغدادش

بی سوادیش بخوان نسخهٔ آب حیوان

وصف قرا به که بهر حرم دختر رز

شیشه خانه است ببالای سرش روشندان

سخن از وصف صراحی که گر آن نازک را

درگلو دست زنی ، خونش براید ز دهان

سخن از وصف پیاله که ز بس جنبش خون

خون قرا به سوی اوست همه وقت گشان

صفت ساقی رعنا که کندمستان را

به یک آمد شد خود، بی هش ومست و غلطان

صفت چنگ کی بی موست تن یکسانش

موی ساق دگرش تا به زمین آویزان

صفت کاس رباب و بسرش کفچهٔ دست

که دران کاسهٔ خالی ست نعم چند الوان

صفت نای که هر لحظه زدم دادن او

کلهٔ مطرب بر باد شور چون انبان

صفت دف که در و دست کسان کوبد پای

صحن کژ داشته و کوبش پابین بچه سان

صفت پرده و آن پرده نشینان شگرف

که بهر دست نمایند هزاران دستان

صفت مائده خاص که از خوان بهشت

چاشنی داد بهر کام و زبان لذت آن

صفت بیرهٔ تنبول که نزد همه خلق

به ازان نیست نباتی به همه هندوستان

صفت نغمه گری‌های زنان مطرب

که بسی لحن کند زهره چو گیرند الحان

صفت تاج مکلل که پسر یافت زشاه

آن پسر کز سرکس تاج ستد از خاقان

صفت تخت که همچون فلک ثابته بود

واز شه شرق به خورشید شرف داد مکان

صفت پیل که شه داد به فرزند عزیز

که شد از جنبش او کوه چو دریا لرزان

صفت صبح و کلاه سیاه و چتر سپید

رفتن شه به پدر روز و شب نور افشان

صفت چشمهٔ خورشید به دریای سپهر

که کند پرتو او ماه سما را تابان

شب دیگر ز پی عیش ملاقات دو شاه

وز پدر دادن پند و ز پسر گوش بران

در وداع دو گرامی که پدر را در اشک

مردم دیده همی‌رفت زچشم گریان

صفت موسم باران و بره رفتن شاه

جانب شهر شدن از لب «گهگهر» بکران

سخن از وصف قلم، آنکه بلوح محفوظ

هست اول صفتش «ما خلق‌الله » بخوان

صفت محبره کاو گرچه سیاه دارد دل

آن سیاهی دلش مایهٔ علم است و بیان

صفت کاغذ سیمین که پی دود قلم

سیم سوزی شود و نقش برارد بریان

ذکر باز آمدن شاه به دولتگه شهر

همچو برجیس به قوس و قمر اندر سرطان

سخن از ختم کتاب و بخطا خواهش عذر

که بجویند خطارا بدرستی برهان

صفت خاتمه و قطع تعلق کردن

از پی اخترهٔ صحبت ارباب جهان

شد سخن ختم قبولی که خدایش داده ست

تا ابد باقی او باد مبادش پایان