خاقانی » دیوان اشعار » ترجیعات » شمارهٔ ۴ - در مدح امام الشارع وحید الدین ابو المفاخر عثمان پسر کافی الدین عمر پسر عم و داماد خاقانی

آن نه روی است آنکه آشوب جهان است آنچنان

و آن نه زلف است آنکه دست آویز جان است آنچنان

زلف او زنجیر گردون است و بیدادی کند

گرچه او از بهر انصاف جهان است آنچنان

راست خواهی با من از هستی نشانی مانده نیست

در غم آن لب که هست و بی‌نشان است آنچنان

گرنه رازم آفتاب است از چه پیدا شد چنین

ورنه وصلش کیمیا شد چون نهان است آنچنان

جان بر او پاشم که تا جان با من است او بی‌من است

و این چنین بهتر زیم کالحق زیان است آنچنان

گفتمش در صدر وصلم جای کن، گفت ای سلیم

جسته‌ام جائی سزایت آستان است آنچنان

بر در من بگذرد بیند مرا در خاک و خون

با رقیب از طنز گوید کاین فلان است آنچنان

او کند دعوی که خون و مال خاقانی مراست

من کنم اقرار و گویم کانچنان است آنچنان

عشق او را مرد صاحب درد باید شک مکن

کاندر این آخر زمان صدر زمان است آنچنان

یارب اندر چشم خونریزش چه خواب است آن همه

در سر زلف دلاویزش چه تاب است آن همه

در دو لعلش آب و اندر جزع نه آخر بگوی

کاین چه بی‌آبی است چندین و آن چه آب است آن همه

خون خلقی ریخت وانگه سرخیی بر دامنش

آن رنگ پروز است آن خون ناب است آن همه

چشم مستش را کباب است آرزو زین روی را

قصد دلها می‌کند یعنی کباب است آن همه

شحنهٔ وصلش خراج از عالم جان برگرفت

جای دیگر شد که می‌داند خراب است آن همه

گه بسوزد گه بسازد، الغیاث ای قوم از آنک

خوی مردم نیست، خوی آفتاب است آن همه

تشنهٔ وصلم مرا آن وعده‌های کژ که داد

کی کند سیری که می‌دانم سراب است آن همه

کاشکی رنجه شدی باری بدیدی کز غمش

در دل تاریک خاقانی چه تاب است آن همه

از حیاتش گر فروغی یا نسیمی مانده هست

از ثنای صاحب مالک رقاب است آن همه

سرکشان از عشق تو در خاک و خون دامن کشند

من کیم در کوی عشقت کاین رقم بر من کشند

گر به جان فرمان دهی فرمانت را گردن نهم

پیش تو گر تو توی گردن کشان گردن کشند

غمزگانت قصد کین دارند وز من در غمت

سایه‌ای مانده است مگر این کین ز پیراهن کشند

آه من چندان فروزان شد که کوران نیم شب

از فروغ سوز آهم رشته در سوزن کشند

دیدهٔ من شد سپید از هجر و دل تاریک ماند

خانه‌ها تاری شود چون پرده بر روزن کشند

با خسان درساختی تا بر در و در بزم تو

من غم هجران کشم و ایشان می روشن کشند

نیکویی کن رسم بدعهدان رها کن کز جفا

درد زی عاشق دهند و صاف با دشمن کشند

هر زمان در کوی تو خاقانی آسا عالمی

آستین بر جان فشانند و کفن در تن کشند

وز پی آن تا ز دیو آزشان باشد امان

خط افسون مدیح صدر پیرامن کشند

دیده خون افشان و لب آتش‌فشان است از غمت

والحق ار انصاف خواهی جان آن است از غمت

تا غمت را بر دل من نامزد کرد آسمان

حصن صبرم هر شبی بام آسمان است از غمت

هر زمان گوئی ز عشق من به جان پرداختی

این سخن باشد مرا پروای جان است از غمت

از گلستان رخت باری مرا گر هیچ نیست

مرغزار چشم من پر ارغوان است از غمت

زعفران شادی فزاید وین بتر کاندوه من

دور از آن رخ زین رخ چون زعفران است از غمت

محنت اندر سینهٔ من ره ندانستی کنون

شاهراه سینهٔ من ناردان است از غمت

از لبت چون بوسه خواهم کز پی آن لب مرا

آنچه اندر کیسه باید بر رخان است از غمت

آنکه از عشقت زر افشاند ندانم کیست آن

این که خاقانی است دانم جان فشان است از غمت

هم نبخشودی دلت گر باخبر بودی از آنک

حال من در دست مجلس داستان است از غمت

کلک او قصر مکارم می‌طرازد هر زمان

نام او چتر معالی می‌فرازد هر زمان

گرچه در احکام دست اوراست من هم آگهم

کآسمان در پرده کارش می‌طرازد هر زمان

چشم زخمی را که دید اقبال‌ها بیند چنانک

قدر او بر چشمهٔ خورشید تازد هر زمان

خاک بر سر می‌کند گردون ز دستش کو چرا

تختهٔ خاک از سر کیوان نسازد هر زمان

ز این خطر کو خاک را دادست خاک از کبریا

بر سه عنصر تا قیامت می‌بنازد هر زمان

حرمت آن را که میل او به اصل از آهن است

نیست آتش را محل کهن گدازد هر زمان

چون بنانش سوی کلک آید بدان ماند همی

کآفتاب چرخ سوی حوت یازد هر زمان

زان نوازش‌ها کزو دارد دل مجروح من

جانم از مدحش نوائی می‌نوازد هر زمان

تازه رویان آفرینم ز آفرین او چنانک

با رخ هر یک زمانه عشق بازد هر زمان

حکم صد ساله توان دیدن ز یک تقویم او

طفل یک روزه مجسطی گیرد از تعلیم او

تا که مشرف اوست اجرام فلک را از فلک

آن دو پیر نحس رحلت کرده‌اند از بیم او

همتی دارد چنان کافلاک با لوح و قلم

کمترین جزوی است اندر دفتر تعظیم او

باز دیدم در همه علمی نظیرش نیست کس

در همه اقلیم‌ها نی در یکی اقلیم او

کلکش از بهر شرف محکوم تیغ آمد بلی

مرتبت بفزود اسمعیل را تسلیم او

مشتری دیده نه‌ای، رویش نگر گوئی کسی

سیب را بشکافت سوی چرخ شد یک نیم او

ظاهر است انسابش از کافی عمر درگیر و رو

می‌شمر تا قد سلف عثمان و ابراهیم او

عیسوی دم باد و احمد دیم و چشم حادثات

در شکر خواب عروسان از دم از دیم او

بر جناب او و بر اهل جهان فرخنده باد

رجعت نوروز و ترجیع من و تقویم او

ترک‌تاز غمزهٔ تو غارت از جان درگرفت

رای قربان کرد و اول زخم ز ایمان درگرفت

روزگاری روزگار از فتنه‌ها آسوده بود

زلف شب رنگ تو آمد فتنه دوران درگرفت

کار ما خود رفته بود از دست باز از عشق تو

دهر زخمه درفزود و چرخ دستان درگرفت

خوی تو با ما چه روزی زندگانی کرده بود

کز پی خونریز ما را، راه هجران درگرفت

ماتم دل‌ها عروسی بود ما را پیش ازین

تا درآمد شحنه‌ای غم غارت جان درگرفت

ناله‌ها کردم چنان کز چرخ بانگ آمد که بس

ای عفی‌الله در تو گوئی ذره‌ای ز آن درگرفت

از دم سردم چراغ آسمان بتوان نشاند

وز تف آهم هزاران شمع بتوان درگرفت

گفتی ای خاقانی از غرقاب غم چون می‌رهی

چون رهم کز پای من تا سر به طوفان درگرفت

دل که از درگاه تو محروم شد محروم‌وار

رفت و راه آستان صدر ایران درگرفت

خاک پایت دیده‌ها را روشنایی می‌دهد

هر سحر بوی تو با جان آشنایی می‌دهد

کار جزع و لعل توست آزردن و بنواختن

هرکه را این بشکند آن مومیایی می‌دهد

باز خون‌ها خورده‌ای کالوده می‌بینم لبت

من چه گویم خود لبت بر تو گوایی می‌دهد

تیره شد کار من از غم هان و هان دریاب کار

تا چراغ عمر قدری روشنایی می‌دهد

از پی دریوزهٔ وصل آمدم در کوی تو

چون کنم چون بخت روزی از گدایی می‌دهد

یک دمی تا می‌زیم در هجر و امید وصال

گه کلاهم می‌برد گه پادشاهی می‌دهد

گر مرا محنت گیائی می‌دهد از باغ عشق

در شک افتم کن مرا دولت کیایی می‌دهد

جان خاقانی به رشوت می‌دهم ایام را

گر مرا زین روز غم روزی رهایی می‌دهد

غم چه باشد چون ضمیر وحی پرداز مرا

فر مدحش آیت معجز نمایی می‌دهی