بخش ۲۱ - جمال اصفهانی قُدِّسَ سِرُّه
اسمش عبدالرزاق و در فضایل و کمالات یگانهٔ آفاق. جامع علوم معقول و منقول. والد کمال الدین اسماعیل اصفهانی است. از تصوف و حکمت بهره‌‌ای وافی و حاصل وافر دریافته. ایام عمر خود را به عزلت و مجاهدت می‌گذرانیده. فاضلی است نحریر و ادیبی است بی نظیر. فرزانه‌ای است هوشیار و سخنوری است بزرگوار. در اغلب فنون اهل حرفت نهایت قدرت داشته. دیوانش قریب به بیست هزار بیت. این چند شعر از قصاید اوست:
قصیده در نصیحت و موعظه و تحقیق و حکمت
الحذر ای غافلان زین وحشت آباد الحذر
الفرار ای عاقلان زین دیو مردم الفرار
ای عجب دلتان نبگرفت و نشد جانتان ملول
زین هواهای عفن زین آب‌های ناگوار
عرصهٔ نادلگشا و بقعهٔ نادلپسند
قرصهٔ ناسودمند و شربتی ناسازگار
مرگ در وی حاکم و آفات در وی پادشاه
ظلم در وی قهرمان و فتنه در وی پیشکار
امن در وی مستحیل و عدل در وی ناامید
کام در وی ناروا راحت در او ناپایدار
ماه را ننگ محاق و مهر را نقص کسوف
خاک را عیب زلازل چرخ را رنج دوار
مهر را خفاش دشمن، شمع را پروانه، خصم
جهل را بر دست تیغ و عقل را بر پای خار
نرگسش بیمار بینی لاله‌اش دل سوخته
غنچه‌اش دل تنگ یابی و بنفشه سوگوار
ای تو محسود فلک هم آز را گشتی اسیر
وی تو مسجودِ ملک هم دیو را گشتی شکار
زیر تو گرد است بالا دود، بگریز از میان
پیش از آن کز دود و گردت دیده‌ها گردد فگار
تو چنین بی برگ در غربت به خواری تن زده
وز برای مقدمت روحانیان در انتظار
خوش دلی خواهی نبینی بر سرِ چنگالِ شیر
عافیت خواهی نیابی در بنِ دندان مار
بوده‌ای‌یک‌قطره‌آب‌وپس شوی یک مشت خاک
در میانه چیست این آشوب چندین کارزار
قوت پشه نداری جنگ با پیلان مجوی
هم دل موری نه‌ای، پیشانی شیران مخار
چند خواهی بود در مطمورهٔ کون وفساد
یک رهی برنه قدم بر بام این نیلی حصار
تا چو روح صِرف گردی بر حقایق کامران
تا چو عقل محض گردی بر دقایق کامکار
تا کی این حال مزور را باید رفت راه
تا کی این قال مزخرف کار باید کرد کار
تو به چشم خویشتن بس خوبرویی لیک باش
تا شود در پیش رویت دست مرگ آیینه‌وار
لطمه‌ای از شیر مرگ و زین پلنگان یک جهان
قطره‌ای از بحر قهر و زین نهنگان صدهزار
ظلم صورت می‌نبندد در قیامت ورنه من
گفتمی اینک قیامت نقد و دوزخ آشکار
در تصدیق واقعهٔ قیامت گفته
چو درنوردد فراش امر کن فیکون
سرای پردهٔ سیماب رنگ آینه گون
مکونات همه داغ نیستی گیرند
که کس نماند از ضربت زوال مصون
مخدرات سماوی تتق براندازند
به جای مانند این هفت غرفهٔ مدهون
نه کله بندد شام از حریر غالیه رنگ
نه حُلّه پوشد صبح از نسیج سقلاطون
عدم بگیرد ناگه عنانِ دهرِ شموس
فنا درآرد در زیر ران جهان حرون
فلک به سر برد او را و شغل کون و فساد
قمر به سر برد او را و عاد کالعرجون
چهار مادر کون از قضا عقیم شوند
به صلب هفت پدر در سلاله گردد خون
ز روی چرخ بریزد قراضه‌های نجوم
ز زیر خاک بر افتد ذخیرهٔ قارون
چهار قابله، شش ماشطه، سه طفل حدوث
سبک گریزند از رخنهٔ عدم بیرون
طلاق جویند ارواح از مشیمهٔ خاک
از آنکه کفو نباشند این شریف آن دون
نه خاک تیره بماند نه آسمان لطیف
نه روح قدس بپاید نه نجدی ملعون
به نفخ صور شود مطرب فنا موسوم
به رقص و ضرب و به ایقاع کوه‌ها مأذون
همه زوال پذیرد جز که ذات خدا
قدیم و قادر و حی و مدبر و بی چون
چو خطبهٔ لِمَنِ الْمُلْک بر جهان خواند
نظام ملک ازل با ابد شود مقرون
ندا رسد سوی اجزایِ مرگ فرسوده
که چند خواب فنا گر نخورده‌اید افیون
برون جهند ز کتم عدم عظام رمیم
که مانده بود به مطمورهٔ عدم مسجون
همی گراید هر جزو سوی مرکز خویش
که هیچ جزو نگردد ز جزوِ خویش فزون
عظام سوی عظام و عروق سوی عروق
جفون به سوی جفون و عیون به سوی عیون
همه مفاصل از اجزای خود شود مجموع
همه قوالب از اعضای خود شود مشحون
چو دردمند به ناقور لشکر ارواح
چو خیل نحل شود منتشر سوی هامون
به قصر جسم درآرند باز هودج روح
سوار قالب بار دگر شود مسکون
پس آنگهی به صواب و عقاب حکم کنند
به حسب کردهٔ خود هریکی شود مرهون
یکی به حکم ازل مالک نعیم ابد
یکی به سبق قضا هالکِ عذابِ الهَوْن
هر آنکه معتقدش نیست این بود جاهل
اگر حکیم ارسطالس است و افلاطون
قطعه
مرد باید که راستگو باشد
گر ببارد بلا برو چو تگرگ
سخن راست، گو، مترس که راست
نبرد روزی و نیارد مرگ
٭٭٭
تماشاگاه جانت بس فراخست
اگر زین تنگنا بیرون جهی به
ز عقل و دانشت کاری نیاید
برو هم ابلهی کن کابلهی به
رباعی
درپای دلم ز عشق تو صد دام است
امید من سوخته دل بس خام است
آنرا که تویی یار چه بی یار کس است
وان را که تویی دوست چه دشمن کام است
با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.
هوش مصنوعی: عبدالرزاق، که به کمالات و علوم بسیاری در زمینه‌های معقول و منقول دست یافته، از شخصیت‌های بزرگ ادبی و فاضل در تاریخ ادبیات ایران است. او عمر خود را در عزلت و مجاهدت گذرانده و آثار شعری او شامل نزدیک به بیست هزار بیت است. در آثار او، به ویژه در قصایدش، مضامین حاکی از نصیحت، حکمت، و اندیشه‌های عمیق در مورد زندگی و مرگ وجود دارد. او درباره خطرات دنیا، حقایق وجود و عدم، و قیامت سخن می‌گوید و تأکید می‌کند که انسان‌ها باید به حقایق زندگی و ناچیزی دنیا توجه داشته باشند. ابیات او پر از تمثیل‌هایی از زیبایی و زشتی و عواقب اعمال انسان‌ها در دنیاست. در مجموع، عبدالرزاق از اندیشمندان برجسته‌ای است که آثارش مملو از اندیشه‌های عمیق فلسفی و عرفانی است.
هوش مصنوعی: عبدالرزاق فردی است استثنایی در فضایل و ویژگی‌های برجسته. او در علوم مختلف، هم علوم عقلانی و هم علوم نقلی، تسلط کامل دارد. پدرش کمال الدین اسماعیل اصفهانی است. او از علم تصوف و حکمت بهره‌ی زیادی برده و سال‌های عمر خود را در تنهایی و تلاش گذرانده است. او فردی بسیار دانشمند و ادیب بی‌نظیری است. همچنین، او فردی قهار و سخنور برجسته‌ای به شمار می‌رود. در اکثر رشته‌ها مهارت بالایی دارد و اشعارش نزدیک به بیست هزار بیت است. این چند شعر بخشی از قصاید اوست:
هوش مصنوعی: ای غافلان، از این مکان ترسناک مراقب باشید و فرار کنید! ای عاقلان، از این دیو که به انسان‌ها آسیب می‌زند، دوری کنید و فرار کنید!
هوش مصنوعی: عجب است که دل‌های شما آزرده نمی‌شود و جانتان از این هوای ناخوشایند و این آب‌های تلخ و ناپسند خسته نمی‌گردد.
هوش مصنوعی: در اینجا به فضایی اشاره شده که نه در آنجا راحتی و آرامش وجود دارد و نه چیزی دلپذیر و مفید. همچنین به یک نوشیدنی نامتناسب اشاره شده که نشان‌دهنده‌ی ناهماهنگی و عدم توافق است. در کل، تصویرهای بیان شده نشان از ناامیدی و بی‌اعتباری آن فضا و موارد موجود در آن دارند.
هوش مصنوعی: در او، مرگ فرمانروایی می‌کند و آفات و بلایای مختلف بر او تسلط دارند. ظلم در او قهرمان است و شورش و فتنه به عنوان دستیار فعالیت می‌کنند.
هوش مصنوعی: در او خبری از امنیت نیست و عدل در او وجود ندارد. دسترسی به خواسته‌ها و آرزوها در او ممکن نیست و آرامش نیز پایدار نمی‌باشد.
هوش مصنوعی: ماه در زمان محاق زیبایی خود را از دست می‌دهد و خورشید در کسوف ناقص می‌شود. زمین نیز در اثر زلزله‌ها دچار نقص و عیب می‌شود و چرخ زمان با سختی‌ها و رنج‌ها می‌چرخد.
هوش مصنوعی: در اینجا به تضادها و دشمنی‌هایی اشاره شده که عشق، روشنایی، جهل و عقل را در زندگی انسان‌ها تحت تأثیر قرار می‌دهند. خفاش به مهر یا عشق آسیب می‌زند، پروانه به شمعی که نور می‌دهد آسیب می‌رساند، جهل با تیزی تیغ انسان‌ها را می‌آزارد و عقل در میان سختی‌ها و مشکلات قرار دارد. این تصویرسازی نشان‌دهنده چالش‌هایی است که در مسیر عشق و دانایی وجود دارند.
هوش مصنوعی: چشم‌های نرگسش بیمار و غمگین است، گل لاله‌اش دلشکسته و غنچه‌اش نگران است، و بنفشه هم در اندوه به سر می‌برد.
هوش مصنوعی: ای تو که حسادت آسمان‌ها را برانگیخته‌ای، خودت در بند آز و آرزوها گشته‌ای. تو آن‌قدر باارزش هستی که فرشتگان هم برایت سجده می‌کنند، اما در عین حال، دیوها نیز تو را به دام می‌اندازند.
هوش مصنوعی: زیر پای تو گرد و غبار است و در بالا دود وجود دارد، از میان این وضعیت دور شو قبل از اینکه دود و گرد و غبار چشمانت را خسته و نابینا کند.
هوش مصنوعی: تو در این غربت، مانند درختی بی‌برگ و بی‌فروغ به ذلت افتاده‌ای و روحانیان منتظر ظهور تو هستند.
هوش مصنوعی: اگر به دنبال خوش‌دلی و آرامش هستی، نمی‌توانی در جایی که خطر و دشواری وجود دارد، آن را پیدا کنی. در واقع، نمی‌توانی از محیط‌های خطرناک و تهاجمی، انتظار خوش‌بینی و آسایش داشته باشی.
هوش مصنوعی: تو در ابتدا فقط یک قطره آب بوده‌ای، اما در نهایت به یک مشت خاک تبدیل خواهی شد. در میان این مبارزات و جنگ‌ها چه چیزی در حال وقوع است؟
هوش مصنوعی: اگر قدرتی به اندازه یک پشه نداری، به جنگ با فیل‌ها نرو. تو حتی دل یک مورچه را هم نداری، پس در برابر شیرها خود را به نمایش نگذار.
هوش مصنوعی: چند مدت می‌خواهی در دنیای پر از فساد و ناامنی بگذرانی؟ یک بار هم که شده، گام بر روی بالای این دیوار آبی (نیلی) بگذار و از دیدگاه جدیدی به اوضاع نگاه کن.
هوش مصنوعی: تا زمانی که به حالت روح خالص تبدیل شوی و در حقایق موفق باشی، و همچنین زمانی که به عقل خالص تبدیل شوی و در درک جزئیات موفق گردی.
هوش مصنوعی: تا کی باید این رفتار تظاهرآمیز را ادامه داد و تا کی باید به کارهای بیهوده و بی‌ثمر پرداخت؟
هوش مصنوعی: تو در چشمان خود زیبا و دلربایی، ولی باید مراقب باشی تا مرگ، مانند یک آینه، در برابر تو قرار نگیرد.
هوش مصنوعی: از درد و آسیب‌هایی که از شیر مرگ و پلنگان می‌رسد، تنها چکه‌ای از خشمی عظیم و وسیع است که در دریای خشم نهنگان وجود دارد.
هوش مصنوعی: در روز قیامت، ظلم هرگز نمی‌تواند پنهان بماند. اگر چنین نبود، من می‌گفتم که حالا همان قیامت و دوزخ در این دنیا نمایان است.
هوش مصنوعی: هنگامی که ندا و فرمان خداوند صادر شود، دنیای زیبایی که همچون آینه‌ای نقره‌ای است، به وجود خواهد آمد.
هوش مصنوعی: همه موجودات در حال تجربه داغ و آتشین عدم‌اند و هیچ‌کس در برابر آسیب‌های زوال و نابودی مصون نمی‌ماند.
هوش مصنوعی: مواد مخدر آسمانی مانند قدرتی هستند که انسان را از واقعیت دور کرده و به حالت‌های خاصی می‌برند، به جای اینکه زندگی و جهان را با زیبایی‌ها و لذات واقعی تجربه کنیم.
هوش مصنوعی: شام به رنگ زیبای حریر تزیین نمی‌شود و صبح هم بوسیله پارچه‌ای خاص پوشیده نخواهد شد.
هوش مصنوعی: ناگهان ناچاری زمان، تمام دستاوردهای بزرگ را به نابودی می‌کشاند و در نتیجه، دنیا زیر پای ما به فنا می‌رود.
هوش مصنوعی: آسمان او را به بلندی‌ها برد و سرنوشت و فساد ماه به او رسید، مانند یک خوشه خرما.
هوش مصنوعی: به طور تصادفی، چهار زن نمی‌توانند فرزندی به دنیا آورند، اما از نطفه‌ی هفت مرد، نسل و خون جدیدی به وجود می‌آید.
هوش مصنوعی: از آسمان، تکه‌های ریز ستاره‌ها فرو می‌افتد و از زیر زمین، ذخایر و ثروت‌های قارون به بیرون می‌آید.
هوش مصنوعی: در این بیت، به نوعی به تولد و زایش اشاره شده است. چهار زن حامله و شش نانوایی، به همراه سه کودک، به طور موقت از فضای ناموجود به دنیای وجود پا می‌گذارند. این تصویر کنایه‌ای از آغاز حیات و ورود به دنیا است.
هوش مصنوعی: روح‌ها از عنصر خاک جدا می‌شوند چون با هم تناسب ندارند؛ آن که بلندمرتبه و شایسته است، نمی‌تواند با آن که پست و پایین است، همراه باشد.
هوش مصنوعی: نه زمین تاریک خواهد ماند، نه آسمان سرشار از لطافت، نه روح مقدس همچنان باقی خواهد ماند و نه کسی از نجد (عربستان) که مورد نفرت است، زنده خواهد ماند.
هوش مصنوعی: با وزیدن نی نوای موسیقی، دنیا به زوال می‌رود و این نوا به حرکات و ضربات شگفت‌انگیز تبدیل می‌شود که حتی کوه‌ها نیز در این آهنگ مجاز به شرکت هستند.
هوش مصنوعی: همه موجودات زوال‌پذیرند، اما ذات خداوند همواره قدیم و قادر، زنده و مدبر است و هیچ‌گونه نقصی ندارد.
هوش مصنوعی: وقتی که خطبه‌ای برای صاحب قدرت و سلطنت بر جهان خوانده می‌شود، سلطنت ازلی با ابدیّت پیوند می‌خورد.
هوش مصنوعی: ندایی به اجزایِ نابود شده مرگ می‌رسد که آیا چند بار خواب فنا را تجربه نکرده‌اید؟ به نظر می‌رسد که این خواب مانند افیونی است که انسان را به راحتی به خواب می‌برد.
هوش مصنوعی: از درون تاریکی عدم، با شتاب و سرعت خارج می‌شویم، مانند موجوداتی بزرگ که در زندان عدم، در حال انتظار برای ظهور بودند.
هوش مصنوعی: هر بخشی از وجود تمایل دارد به سمت مرکز خود برود و هیچ بخشی نمی‌تواند از ذات خود فراتر رود.
هوش مصنوعی: اجزای بدن به هم نزدیک می‌شوند و هر چیزی به سمت بخشی از خود مشابه‌اش جذب می‌شود؛ پلک‌ها به سوی پلک‌ها و چشم‌ها به سوی چشم‌ها می‌روند.
هوش مصنوعی: تمامی قسمت‌های بدن از اجزا و اعضای خود تشکیل شده و هر یک از قالب‌ها هم پر از اعضای خاص خود است.
هوش مصنوعی: وقتی که آدمی در رنج و درد است، مانند زنبورانی که به سوی گل‌های هامون پراکنده می‌شوند، به صداهایی که از عالم ارواح به گوش می‌رسد توجه می‌کند.
هوش مصنوعی: به کاخ جسم وارد می‌شوند و روح مانند سواری در هودج بر آن سوار می‌شود، و بار دیگر این قصر محل سکونت خواهد شد.
هوش مصنوعی: سپس بر اساس کارهایی که کرده‌اند، هر شخص به نتایج و پاداش یا تنبیه کارهایش محکوم خواهد شد و در نتیجه هر کسی به عملش وابسته است.
هوش مصنوعی: یکی به فرمان ازل، صاحب نعمت‌های جاویدان است و دیگری به حکم قضا، در عذاب بزرگ و سختی قرار دارد.
هوش مصنوعی: هر کسی که به این موضوع اعتقاد ندارد، نادان است، حتی اگر به فرزانه‌هایی چون ارسطو و افلاطون نیز منسوب باشد.
هوش مصنوعی: مرد باید همواره راستگو باشد، حتی اگر او با سختی‌ها و مشکلاتی روبرو شود، همان‌طور که تگرگ می‌بارد.
هوش مصنوعی: همیشه حقیقت را بیان کن و از گفتن آن نترس، زیرا راست‌گویی نه منجر به دردسر می‌شود و نه باعث مرگ خواهد شد.
هوش مصنوعی: اگر بتوانی از این تنگنا و محدودیت‌ها بیرون بیایی، فضای زیبای وجودت بسیار وسیع و پر از زیبایی خواهد بود.
هوش مصنوعی: از عقل و دانش تو کاری برنمی‌آید، پس بهتر است مثل یک بی‌خبر عمل کنی.
هوش مصنوعی: در دل من به خاطر عشق تو بسیاری از مشکلات وجود دارد و امیدم از بین رفته است. دلم بسیار ساده و بی‌تجربه است.
هوش مصنوعی: کسی که تو دوست او هستی، بدون یار چه کسی است؟ و کسی که تو نسبت به او محبت داری، چگونه می‌تواند دشمنی بر او عارض شود؟
پیشنهاد تصاویر مرتبط از منابع اینترنتی
راهنمای نحوهٔ پیشنهاد تصاویر مرتبط از گنجینهٔ گنجور
معرفی ترانه‌هایی که در متن آنها از این شعر استفاده شده است
تا به حال حاشیه‌ای برای این شعر نوشته نشده است. 💬 من حاشیه بگذارم ...
برای حاشیه‌گذاری باید در گنجور نام‌نویسی کنید و با نام کاربری خود از طریق آیکون 👤 گوشهٔ پایین سمت چپ صفحات به آن وارد شوید.