صفای اصفهانی » دیوان اشعار » قصاید » شمارهٔ ۲۴ - در حکمت و موعظه و نکوهش اهل دنیا فرموده است

بیان حکمت الصوم لیست سر سخن

سپس که روزه مریم گرفته بودم من

کسیکه روزه مریم گرفت کرد افطار

ز خوان دولت دیدار دل بوجه حسن

کدام دل نه همان مضغه صنوبر فام

که سخت تر بود از سنگ در سراچه تن

بل آن لطیفه روحانی بلند مکان

عیان بصورت انسان و سیرت روشن

تهی ز غیر خدا روزه دار روزه گشا

بروی یار که افطار اوست از دیدن

خدای فرمود الصوم لی باحمد پاک

که جان زنده دلانش نیازمند بدن

شکم نمودن از نان تهی نه روزه اوست

ز غیر او دل خود کن تهی بسر و علن

تو احمدی باحد متصل شو از ره ذات

که وحدتست وطن هان بگیر راه وطن

گرفت روزه که افطار اوست دیدن دوست

ز غیر دوست بپرداخت خانه و برزن

تو روزه دار بخون خدا کنی افطار

مریز خون ولیش ای خدای را دشمن

ولی او بمثل سرو جویبار خداست

حبیب او بصفت شاخ نخله ذوالمن

باره تعب این شاخ نخل یار مبر

بتیشه ستم این سرو جویبار مکن

همی نگویم پر کن شکم زنان حرام

چنو که گردد بیت الحرام بیت حزن

طعام عرشی جوعست و آب عشق عطش

نه آنکه تا بلبان آیدت برنج و لبن

برنج او همه عقلست و شیر او همه علم

شراب وحدت او بی لبست و کام و دهن

ولیک گویم اعراض جمله مفترضند

پی فزایش آن جوهر بزرگ ثمن

نماز و روزه عرض هر دو مفترض که همی

کمال یابد ازین حادثات عقل کهن

تراست نفس چو ضحاک و شهوت و غضبش

زهر دودوش ببالیده چون دو مار شکن

فکن بدیده افعیش ناوک آرش

شکن به کله تازیش گُرزهٔ قارن

چنو فریدون با گُرز گاو سار برآر

دمار نفس چو ضحاک تازی ریمن

مخور فریب و فسون سپهر شعبده باز

که کس نماند ز دستان این دو رنگ ایمن

مرا که دستش بر گونه گشت نیلوفر

ز دیده روید زان لطمه گران روین

تنم چو سوزن و چون رشته اشک متصلم

ز سوز دل که بتنگیست چشمه سوزن

تواتر شرر او چو مهر در کانون

تقاطر بصر من چو ابر در بهمن

صفا مجوی ز باغی که ورد او همه درد

وفا مخواه ز ملکی که مرد او همه زن

بسیرت زن مردان بصورتند و لباس

زناف صورت آهو نزاد مشک ختن

کجا توانی شد آشنای قدس خلیل

ترا که باشد در سینه آن سترک وثن

خلیل وقتی اگر بشکنی به تیشه عزم

بت هوی را کش سر نهاده ئی چو شمن

تو شاهباز بلند آشیان عرشی و باز

چنو که فاخته طوق هواست در گردن

تو ای جم جبروتی بساط عالم پاک

چو مور از چه درین خاک مانده ئی بلگن

در آ ز چاه طبیعت چو شاه مصر وجود

ترا که منطقه عقد اقتداست رسن

نئی تو بیژن ای زیر رانت رخش خرد

تهمتن خود مگذار در چه بیژن

سوار رخش خرد شو ز هفتخوان بدرای

رکاب زن بدهان طبیعت توسن

تو بام خانه دل را تمام روزن کن

که آفتاب شهودت بتابد از روزن

که تا ببینی آئینه جمال خداست

حقیقت دل اگر دور داریش ز درن

همی خدای کند جلوه از جمیع جهات

یکی شوند سهیل یمان و نجم پرن

همی بزاید توحید از مشیمه کون

که مام کثرت بر وحدتست آبستن

اگر نزادت زین مام طفل وحدت ذات

ازین نزادن دانم چه خواهدت زادن

دوئی سیاه کند جامه چون شب ظلمات

اگر بپوشد وحدت ز نور پیراهن

ز نور واحد یزدان پاک روز کثیر

سیاه گردد چون روزگار اهریمن

چو در نوردد فراش امر فرش زمین

ره سرای عدم بسپر و بساط ز من

زند بملک شبیخون تجلی ملکوت

مکان گریزد در لا چو دزد در مکمن

دو دست هستی موهوم ما سوای خدا

در سراچه لا کوبد و گریوه لن

بغیر ذات موحد که اوست باقی و بس

کسی نگردد توحید را بپیرامن

ز روی شاهد وحدت برافکنند نقاب

بکوری دل و چشم مخالف کودن

مخالفان را ره نیست در سراچه قدس

که راز دان نفرستد ببوستان راسن

موحدان را دل خانه حقیقت اوست

که آفتاب نماید بر آسمان مسکن

بخانه دل مرد موحدست خدای

چه غم ز مشرک بگشاید ار بیافه دهن

اگر ز فقر بمیرد عدو چه باک مرا

که گنج دارم در آستین و در دامن

اگر خدای کند جلوه پادشاهان را

دهد ببنده توحید یاره و گرزن

چه غم ز تیر بلا لا آله الا هوست

تن مرا گه باران تیر چون جوشن

ددان زنندم تهمت باتحاد و حلول

نعوذ بالله ازین زشت شیمت و دیدن

بدانش خود نازل کنند درک ملوک

ازین عقیده ستغفار ازین خطا شیون

گمان برند که باز سپید ساعد شاه

چرد ز روزی عصفور ریزه خوار ارزن

کجا که وحدت کو غیر تا حلول کند

خدای در او این شرک بیکرانه و من

خدای داند اگر پر زند بغیر خدای

چو اوج گیرد باز یقین ز خانه ظن

تو چون سمن کن صورت ز غازه کثرات

بباغ دنیا بس کوتهست عمر سمن

اگر دو عالم دشمن شوند لاتیاء/س

بجرم وحدت و از شرک دوست لا تاء/من

بباغ کثرت این راسن کثیف مبوی

که هست گونه توحید چون گل و سوسن

مبین بقامت پست بنفشه کثرات

که قد گلبن توحید ماست سرو چمن

پرند وحدت ما جوهریست آینه فام

که از صفاتش صیقل بود ز ذات مسن

مرا که نغمه منصوریست در مزمار

چه دهشت از زبر دار کم خداست مجن

نکرده سیر سر دار کی شود بیدار

ز خواب هستی این دیدگان دیده و سن

مرا که در بن عمان وحدتست مقام

بزیر پای بود سنگریزه در عدن

اگر نه خیمه درویش بود سر وجود

زمانه دوختی از بهر کائنات کفن

اگر نه نغمه توحید بود زیور گوش

زبان هستی بود از بیان او الکن

یکیست شاهد و مشهود و آشکار و نهان

جز آنکه هست بگلزار نیست در گلخن

بچشم حق بین غیر از خداست نقش دوم

که دید احول یزدان که نیست ها اهرن

ببین بخرمن کثرت که روی وحدت ذات

ازوست تابان چونانکه ماه از خرمن

نه همچو ماه و چو خرمن که غیر یکدگرند

من و تو غیر خدا نیست ای حجاب تو من

پی شناختن حق تو خویش را بشناس

خدای خواهی غیر از خدای را بفکن

چراغ هستی ما راست روغن توحید

چگونه سوزد هرگز چراغ بی روغن

مرا که باده وحدت بجام سر صفاست

چه غم که بهره ظلمانی است دردی دن

دل صفای صفاهان بزرگ خانه اوست

که بوی رحمن می آید از شمال یمن

ز آب و خاک یمن کس شنید بوی خدا

نه بل ز باطن اللهی اویس قرن

مرا دو دیده مبیناد با وجود خدای

گر آسمان و زمین بیند و تلال و دمن

مرا وجود نماناد غیر وحدت اگر

کند مشاهده در شوره زار و در گلشن

کسیکه صاحب این دیده نیست پیش فنا

بود چوخانه که در راه سیل بنیان کن

کسیکه صاحب این دیده آفتاب برین

چو گوی باشد و قوس کمال او محجن

مرا بگوهر ایمان گمان بد مبرید

که شاه به ازین دانه نیست در مخزن

حرامزاده بود بد پسند گوهر پاک

بویژه آنکه بود شاهوار در معدن

بحق وحدت بیچون که قبه ملکوت

چو پایه دل من نیست محکم و متقن

خیال خلق چو دوک عجایزست و مرا

بدست عقل حسام ملوک شیر اوژن

اگر بجنبد تیغ تمام روی زمین

بموی من نتواند شکست داد و شکن

مرا که در کنف امن و حدتست مقام

حدود ملک مصونست از فنون فتن

ب آفتاب نیارد نهاد پنجه ز کال

ز شاهباز نتاند گرفت بال زغن

کسی که همره دیوست در گریوه او

طلوع کی کند آن آفتاب زهره ذقن

نشسته در دل من تا دماغ کرده پریش

تبارک الله از آن دو طره رهزن

نماند از من جز هیکلی چو خط مدیر

ولی چو نقطه موهومش از درون آون

مدیر و نقطه دو موهوم گر نماند چه باک

خدای ماند و بس لا تخف و لا تحزن

تمام او شد حتی الورید والشریان

روان و جان و دهان و دل و زبان و سخن

امین سرم و ذات و صفات و فعل واثر

بدوست دادم و جز این نداشتم ماء/من

جریده گشتم و پرداختم قفس بهواش

که زندگانی عشاق اوست در مردن