نظامی » خمسه » اسکندرنامه - بخش اول: شرف‌نامه » بخش ۹ - ستایش اتابیک اعظم نصرةالدین ابوبکربن محمد

بیا ساقی آن آب یاقوت‌وار

در افکن بدان جام یاقوت بار

سفالینه جامی که می جان اوست

سفالین زمین خاک ریحان اوست

علم برکش ای آفتاب بلند

خرامان شو ای ابر مشگین پرند

بنال ای دل رعد چون کوس شاه

بخند ای لب برق چون صبحگاه

به بار ای هوا قطره ناب را

بگیر ای صدف در کن این آب را

برا ای در از قعر دریای خویش

ز تاج سر شاه کن جای خویش

شهی که آرزومند معراج توست

زمین بوس او درةالتاج توست

سکندر شکوهی که در جمله ساز

شکوه سکندر بدو گشت باز

زمین زنده‌دار آسمان زنده کن

جهان گیر دشمن پراکنده کن

طرفدار مغرب به مردانگی

قدر خان مشرق به فرزانگی

جهان پهلوان نصرةالدین که هست

بر اعدای خود چون فلک چیره‌دست

مخالف پس اندیش و او پیش بین

بداندیش کم مهر و او بیش‌کین

خداوند شمشیر و تخت و کلاه

سه نوبت زن پنج نوبت پناه

به رستم رکابی روان کرده رخش

هم اورنگ پیرای و هم تاج بخش

شهان را ز رسمی که آیین بود

کلید آهنین گنج زرین بود

جز او کاهن تیغ روشن کند

کلید از زر و گنج از آهن کند

چو آب فرات آشکارانواز

چو سرچشمه نیل پنهان گداز

اگر سایه بر آفتاب افکند

در آن چشمهٔ آتش آب افکند

وگر ماه نو را براتی دهد

ز نقص کمالش نجاتی دهد

گر انعام او بر شمارد کسی

بدان تا کند شکر نعمت بسی

ز شکر وی آن نعمت افزون بود

ولی نعمتی بیش از این چون بود

فلک وار با هر که بندد کمر

بر آب افکند چون زمینش سیر

بریزد در آشوب چون میغ او

سر تیغ کوه از سر تیغ او

هر آنچ او نموده گه کارزار

نه رستم نموده نه اسفندیار

صلاح جهان آن شب آمد پدید

که از مولد این صبح صادق دمید

کجا گام زد خنگ پدرام او

زمین یافت سرسبزی از گام او

به هر دایره کو زده ترکتاز

ز پرگار خطش گره کرده باز

بران بقعه کاو بارگی تاخته

زمین گنج قارون برانداخته

بر آن دژ که او رایت انگیخته

سر کوتوال از دژ آویخته

اگر دیگران کاصلشان آدمیست

همه مردمند او همه مردمیست

ندانم کس از مردم روشناس

کزان مردمی نیست بر وی سپاس

ز بس ناز و نعمت کزو رانده‌اند

ولی‌نعمت عالمش خوانده‌اند

اگر مرده‌ای سر آرد ز گور

بگیرد همه شهر و بازار شور

هزاران دل مرده از عدل شاه

شود زنده و خصم ناید به راه

چو عیسی بسی مرده را زنده کرد

به خلقی چنین خلق را بنده کرد

جهان بود چون کان گوهر خراب

به آبادی افتاد ازین آفتاب

زمین دوزخی بود بی کار و کشت

به ابری چنین تازه شد چون بهشت

ز هر نعمتی کایدش نو به نو

دهد بخش خواهندگان جو به جو

به هر نیکوی چون خرد پی‌برد

جهان یاد نیک از جهان کی بود

گر از نخل طوبی رسد در بهشت

به هر کوشکی شاخ عنبر سرشت

رسد شرق تا غرب احسان او

به هر خانه‌ای نعمت خوان او

زهی بارگاهی که چون آفتاب

ز مشرق به مغرب رساند طناب

به کیخسروی نامش افتاده چست

نسب کرده بر کیقبادی درست

به هر وادیی کو عنان تافته

در منه به دامن درم یافته

ز کنجش زمین کیسه بر دوخته

سمن سیم و خیری زر اندوخته

کجا گنج دانی پشیزی در او

که از گنج او نیست چیزی در او

چو از تاج او شد فلک سر بلند

سرش باد از آن تاج فیروزمند

زهی خضر و اسکندر کاینات

که هم ملک داری هم آب حیات

چو اسکندری شاه کشورگشای

چو خضر از ره افتاده را رهنمای

همه چیز داری که آن درخورست

نداری یکی چیز و آن همسرست

چو دریا نگویم گران سایه‌ای

همانا که چون کان گرانمایه‌ای

چو در صید شیران شعار افکنی

به تیری دو پیکر شکار افکنی

چو در جنگ پیلان گشائی کمند

دهی شاه قنوج را پیل بند

اگر شیر گور افکند وقت زور

تو شیر افکنی بلکه بهرام گور

چه دولت که در بند کار تو نیست

چه مقصود کان در کنار تو نیست

بسا گردن سخت کیمخت چرم

که شد چون دوال از رکاب تو نرم

دو شخص ایمنند از تو کایی به جوش

یکی نرم گردن یکی سفته گوش

به عذر از تو بدخواه جان می‌برد

بدین عهد رایت جهان می‌برد

چو برگشت گرد جهان روزگار

ز شش پادشه ماند شش یادگار

کلاه از کیومرث تختگیر

ز جمشید تیغ از فریدون سریر

ز کیخسرو آن جام گیتی نمای

که احکام انجم درو یافت جای

فروزنده آیینهٔ گوهری

نمودار تاریخ اسکندری

همان خاتم لعل بر دوخته

به مهر سلیمانی افروخته

بدین گونه شش چیز در حرف تست

گواه سخن نام شش حرف تست

جز این نیز بینم تو را شش خصال

که بادی برومند ازو ماه و سال

یکی آنکه از گنج آراسته

دهی آرزوهای ناخواسته

دویم مردمی کردن بی قیاس

عوض باز ناجستن از حق‌شناس

سوم دل به شفقت برآراستن

ستمدیده را داد دل خواستن

چهارم علم بر ثریا زدن

چو خورشید لشگر به تنها زدن

همان پنجم از مجرم عذر خواه

ز روی کرم عفو کردن گناه

ششم عهد و پیمان نگهداشتن

وفا داری از یاد نگذاشتن

ز تو شش جهت بی روائی مباد

وز این شش خصالت جدائی مباد

به پرواز ملکت دو شاهین به کار

یکی در خزینه یکی در شکار

دو مار از برای تو توفیر سنج

یکی مار مهره یکی مار گنج

جهان خسروا زیر هفت آسمان

طرفدار پنجم توئی بی گمان

جهان را به فرمان چندین بلاد

ستون در تست ذات العماد

همه شب که مه طوف گردون کند

چراغ ترا روغن افزون کند

همه روز خورشید با تاج زر

به پائین تخت تو بندد کمر

سپارنده پادشاهی به تو

سپرد از جهان هر چه خواهی به تو

بدان داد ملکت که شاهی کنبی

چو داور شوی داد خواهی کنی

که بازی کند بر پریشه زور

نه پیلی نهد پای بر پشت مور

سپاس از خداوند گیتی پناه

که بیشست از این قصه انصاف شاه

به انصاف شه چشم دارم یکی

که بیند در این داستان اندکی

گر افسانه‌ای بیند از کار دور

نه سایه بر او گستراند نه نور

وگر بیند از در در او موج موج

سراینده را سر برآرد به اوج

در این گنجنامه زر از جهان

کلید بسی گنج کردم نهان

کسی کان کلید زر آرد به دست

طلسم بسی گنج داند شکست

وگر گنج پنهان نیارد پدید

شود خرم آخر به زرین کلید

تو دانی که این گوهر نیم سفت

چه گنجینه‌ها دارد اندر نهفت

نشاط از تو دارد گهر سفتنم

سزاوار توست آفرین گفتنم

خرد کاسمان را زمین می‌کند

برین آفرین آفرین می‌کند

چو فرمان چنین آمد از شهریار

که بر نام ما نقش بند این نگار

به گفتار شه مغز را تر کنم

بگفت کان مغز در سر کنم

فرستم عروسی بدان بزمگاه

کزو چشم روشن شود بزم شاه

عروسی چنین شاه را بنده باد

بران فحل آفاق فرخنده باد

به اندازه آنکه نزدیک و دور

چراغ جهان تاب را هست نور

گل باغ شه عالم افروز باد

چراغ شبش مشعل روز باد

دریده دهن بد سگالش چو داغ

زبان سوخته دشمنش چون چراغ

نظامی چو دولت در ایوان او

شب و روز باد آفرین خوان او

ز چشم بد آن کس نیابد گزند

که پیوسته سوزد بر آتش سپند

ز سحر آن سرا را نیابی خراب

که دارد سفالینه‌ای پر سداب

سداب و سپند رقیبان شاه

دعای نظامی است در صبحگاه