قدسی مشهدی » ساقی‌نامه » بخش ۲

سخن بهر جسم زبان است جان

سخن بس گرامی‌ترست از زبان

سخن چیست، پیرایه نفع و ضر

که هم خیر محض است و هم محض شر

که بخشد به جز صانع جان و تن؟

سخن را زبان و زبان را سخن

عیان است از معنی کن‌فکان

که اول سخن زاد و آخر جهان

سخن را همین بس بود اعتبار

که ناشی شد اول ز پروردگار

سخن باده است و زبان می‌فروش

شناسنده هوش و خریدار گوش

به گوش شهان، گوهر شاهوار

برای سخن می‌کشد انتظار

ز دل تا زبان وز زبان تا به گوش

ازین نشئه دارند جوش و خروش

گواهی دهندش به حسن قبول

کلام خدا و حدیث رسول

روان روان در ریاض بدن

بود شبنمی از بهار سخن

سخن مایه کفر و ایمان بود

سخن آفریننده جان بود

سخن کرد احیای جان در بدن

که گوید ز جان گر نباشد سخن؟

سخن را خریدار نشمرده سست

بود از سخن سکه زر درست

رموز معانی بیان می‌کند

نی خشک را تر زبان می‌کند

به ابرو سخن گر ندادی زبان

نمی‌بود ابرو اشارات‌دان

سخن چیست، سرمایه خیر و شر

که هم پرده‌دارست و هم پرده‌در

لب از وی گهر سفتن اندوخته

زبان را زبان‌دانی آموخته

سخن آفتاب است و لب مشرقش

سخن هست عذرا، زبان وامقش

ز نقدش بود پر چو همیان قلم

که تا شد نگون، ریخت بر روی هم

ازو گوش‌ها پرگهر چون صدف

وزو زنده بر مرده دارد شرف

گهی رشته نظم را گوهر است

گهی تارک نشر را افسرست

چو یوسف رود جانب چاه گوش

که ناخن زند بر دل از راه گوش

رموز معانیش باشد بیان

بود لوح محفوظ علمش زبان

سزد بر ورق گر ز آب سخن

سیاهی، سیاهی بشوید ز تن

نکردی اگر همتش یاوری

قلم را که دادی زبان‌آوری؟

به خضر قلم می‌دهد از دوات

ز سرچشمه قیر آب حیات

سخن را خموشی چو گردد گرو

شود ایمن از آفت بد شنو

سخن چون زند بانگ بر مشتری

کشد پنبه بیرون ز گوش کری

درین بوستان بلبل خوش‌نواست

جهانی ز آوازه‌اش پرصداست

سخن را خداوند چون آفرید

دو مزدور دادش ز گفت و شنید

یکی گیرد و جهل وامش کند

یکی داند و علم نامش کند

نی کلک ازین مایع نفع و ضر

گهی زهر بار آورد، گه شکر

زبان گاه ازو نرم و گاهی درشت

گهی جفت سنجاب یا خارپشت

گه از آب، آتش برانگیخته

به هم زهر و تریاق آمیخته

کند نقل مردم ز رنگی به رنگ

ازو گرم هنگامه صلح و جنگ

سخن خوب خوب است یا زشت زشت

ازو کعبه روزی شود، یا کنشت

اگر خوب گویی بیا و بگو

وگر بد، ز گفتن برو لب بشو

سخن یوسف مصر معنی بود

درین حرف، کس را چه دعوی بود

سخن را مبر گو کسی آبرو

که گلبرگ حیف است بی رنگ و بو

به دست آوری خط پایندگی

به جان سخن گر کنی زندگی

سخن آدمی‌زاده را جان بود

سخن چشمه آب حیوان بود

سخن ز آدمیت ندارد کمی

کند آدمی را سخن آدمی

سخن راست بر اوج فکرت کمند

به غیر از سخن نیست شعر بلند

ندانم سخن خلق شد از چه دست

کزو آفریدند هر چیز هست

شناسد کسی کاین چه رنگ است و بو

که جان سخن هست در دست او

مگو عندلیبان نوا می‌زنند

برای سخن دست و پا می‌زنند

سخن نور آیینه عالم است

سخن یادگار بنی آدم است

به غیر از سخن نیست نقد روان

سخن هم‌عیارست با نقد جان

بکن از صدف حال گوهر قیاس

سخن را به قدر سخن دار پاس

برای سخن جان مکرم بود

سخن راستی جان آدم بود

نکردی سخن گر به جان همدمی

چه می‌کرد جان در تن آدمی

فتاد از برای سخن‌گستری

قلم را به گردن، زبان‌آوری

سخن نوعروسی‌ست دایم جوان

بهار سخن را نباشد خزان

ز سر سخن هر دل آگاه نیست

درین پرده بیگانه را راه نیست

ز چندین خلایق درین انجمن

یکی بس بود مهربان سخن

بود در صف مرد، یک مرد جنگ

یکی بر هدف آید از صد خدنگ

سخن‌آفرین باش گو بی‌شمار

سخن‌رس یکی بس بود از هزار

سخن را به جرم سخن‌ور مسوز

دهد نسبت شب، چه نقصان به روز؟

به درد سخن‌ور کسی آشناست

که چون موی در دقت لفظ کاست

حلال است بر لفظ گشتن، حلال

نه چندان که معنی شود پایمال

درین عالم پر هوا و هوس

به شعرست خرسندی ما و بس

مگو طبعم افسرده شد از سخن

نمرده‌ست خون، لعل را در بدن

هنوزم ز معنی مدان بی نصیب

که در پرده دارم گروهی غریب

نجوشیده با هم به هم‌خانگی

همه شمع فانوس بیگانگی

فرو برده‌ام سر به دریای فکر

چو فکرم به دنبال مضمون بکر

گه فکر چون در سخن ایستم

همین بس، که از خود خجل نیستم

شراب سخن گرم دارد سرم

خرابات معنی بود دفترم

ز نظّاره شعرم بود در حجاب

که اغماض عین آورد آفتاب

عنان سخن دستگاه من است

جهان سخن در پناه من است

چو طفل سخن شوید از شیر، لب

ز کلکم کند نطق شیرین طلب

سخن فیض از طبع من می‌برد

صبا عطر گل از چمن می‌برد

ثناگوی من چون نباشد سخن؟

که جان سخن هست در دست من

بود طالعم در سخن ارجمند

سخن را ز من پایه گردد بلند

بهار معانی، بیان من است

سخن سبزه بوستان من است

چو صبح ضمیرم گشاید نقاب

نهد بر زمین پشت دست آفتاب

چو کلکم کند شعر رنگین رقم

شود خشک در دست مانی قلم

شد احیای معنی در ایام من

سخن را بود سکه بر نام من

به اشعار خویشم نیاز است و بس

که احسان و تحسین نخواهد ز کس

شود نیمه گر زور بازوی من

دو عالم بود هم‌ترازوی من

نگیرم ز کس زر به عشق سخن

دهم چون قلم سر به عشق سخن

مرا در ستایش همین مزد بس

که مزد ستایش نگیرم ز کس

مرا دوستی بس بود با سخن

به غیر از سخن نیست معشوق من

به جان می‌کنم شعر را بندگی

چو لفظم به معنی بود زندگی

چو معنی گر آیم برون از سخن

بماند تهی در سخن جای من

ز هر بیت یابم روانی دگر

به هر معنی تازه جانی دگر

سخن زاده دودمان من است

اگر نیک، اگر بد ازان من است

به جز معنی از من کسی نشنود

دلم لوح محفوظ معنی بود

شود نقطه‌ای گر ز کلکم تلف

جهان پر ز گوهر شود چون صدف

سر هم‌زبانی ندارم به کس

ز غواص، شرط است پاس نفس

ندادند بی سعی، کس را هنر

صدف بهر غواص سازد گهر

چراغ معانی چراغ من است

سخن لب به لب در سراغ من است

منه بر کلام من انگشت رد

گل تازه‌ام را مکن دست‌زد

ز گوهر بساطی فروچیده‌ام

تو دیگر مسنجش که سنجیده‌ام

وگر از تقاضای رشکی به رنج

ترازوی عدلی بگیر و بسنج

به حسن سخن بس که پرداختم

ز معنی عجب صورتی ساختم

به چین گر کند جلوه نقش چنین

شود نقش دیوار، نقاش چین

کسی کو که معیار گوهر شود

چو معنی به مغز سخن در شود

کند خویش را از غرض بی‌نیاز

ز رخسار معنی کند پرده باز

بر اورنگ انصاف شاهی کند

تماشای صنع الهی کند

سخن‌سنجی آن را مسلم بود

که با طبعش انصاف توام بود