قاآنی » مسمطات » در ستایش علیقلی میرزا گوید

مگر باز بر فروخت گل از هر کنار نار

که هردم ز سوز دل بگرید هزار زار

نسیمی که در چمن شدی رهسپار پار

هم امسال یافتست بر جویبار بار

ز فراشی صبا ره باغ رفته بین

چو روی سمنبران سمن‌ها شکفته بین

گل نو شکفته را مه نوگرفته بین

پس از هفتهٔ دگرش چو ماهی دو هفته بین

چو پیچنده اژدریست گریان زکوه سیل

ز بالا سوی نشیب دو صد میل کرده میل

به ظاره‌اش ز شهر دوان خلق خیل خیل

زبان پر ز های و هوی روان پر ز وای و ویل

چو رعد از میان ابر دمادم بغردا

دل و زهرهٔ هزبر ز سهمش بدردا

به شمشیر صاعقه رگ که ببرّدا

سپس چون شراره خون از آن رگ بپردا

به طفل شکوفه بین که بر نامده ز شخ

دمد مویش از عذار به رنگ سپید نخ

چو پیران به کودکی سپیدش‌ شود ز نخ

وز آن موی همچو برف دلش بفسرد چو یخ

ز مه طلعتان شوخ ز‌ گلچهرگان شنگ

ز هرسو به طرف دشت گروهی زده کرنگ

به سر شور نای و به دل شور جام و چنگ

نه در فکر اسم و رسم نه در بند نام و ننگ

کنون از شکوفه‌ام شک افتاده در ضمیر

که گر شیرخواره‌است به صورت چراست پیر

و گر شیرخواره نیست چو طفلان شیرگیر

دمادم چرا خورد ز پستان ابر شیر

بده باده کز بهار جهان گلستان شده

گلستان ز سرخ گل همه ملستان شده

یکی بین به شاخ سرو که صلصلستان شده

نه صلصلستان شده که غلغلستان شده

چو آبستنان کند همی ابر ناله‌ها

که تا خرد بچگان بزاید ز ژاله‌ها

پس آن ژاله‌ها چکد بر آن سرخ لاله‌ها

چو در دانه‌های خرد به لعلعین پیاله‌ها

الا یا پریوشا الا یا سمنبرا

سمن سرزد از چمن چه خسبی به بسترا

به نظارهٔ بهار برون آ ز منظرا

همه راغ مشکبوست ز مشکو درآ درا

شبستان چه می کنی به بستان خرام کن

به گل تهنیت فرست به گلبن سلام کن

به گل از زبان مل پس آنگه پیام کن

که زخم فراق را به وصل التیام کن

همیدون من و ترا فزونتر شدست داغ

من اینجا اسیر خم تو آنجا مقیم باغ

مگر بهر چاره را کنی حیله‌ای چو زاغ

که مستان شهر را به هر جا کنی سراغ

ببوی از ره مشام به رنگ از ره بصر

به مغز و دماغشان چو دانش کنی مقر

که منهم ز کامشان دوم زود در جگر

و ز آنجا دوان دوان درآیم به مغز سر

الا ای که قوت تو شب و روز هست می

گل آمد به شاخ هان چه خسبی به کاخ هی

به سالوس و زرق و مکر مکن عمر خویش‌ طی

بزن جام یک ‌منی به آواز چنگ و نی

پس آنگه نظاره کن ز اعجاز ذوالمنن

پر از چشم شرزه شیر ز لاله همه دمن

پر از گوش زنده پیل ز زنبق همه چمن

هم از سرخ رنگ آن دمن تالی یمن

هلا ابر فرودین شب و روز دمبدم

بنشکیبد از عطا نیاساید از کرم

ببارد همی گهر بپاشد همی درم

چنان چون به‌ صبح عید ملک‌زادهٔ عجم

فلک فر علیقلی که گیتی به کام اوست

خداوند اختران کهین‌تر غلام اوست

بهر نامه نامها همه زیر نام اوست

زمین شرق تا به غرب پر از احتشام اوست

بکین‌توزی آسمان بدیو افکنی شهاب

برخشندگی سهیل ببخشندگی سحاب

گه حزم با درنگ گه عزم با شتاب

کرم هاش بی‌شمر هنرهاش بی‌حساب

بر حکم نافذش اگر چرخ دم زند

سرانجام دست‌ غم بسر از ندم زند

همان پیک و هم کیست که با او قدم زند

نزیبد حدوث را که لاف از قدم زند

چه صدیق متقی چه زندیق متهم

چه خوانندهٔ صمد چه خواهندهٔ صنم

بهر یک کند عطا بهر یک دهد درم

بلی نور آفتاب به هنگام صبحدم

ز سر تا قدم چو عقل کمال مجردست

جمال مجسمست جلال مجردست

عطای مصورست نوال مجردست

چو تسنیم و سلسبیل زلال مجردست

به‌ هر علم و هر هنر به هر فن و هر مقال

کند طی هر سخن کند حل هر سوال

گرفته‌ست و یافته به تایید ذوالجلال

ریاضی ازو رواج طبیعی ازو کمال

بیان بدیع او معانی چو سرکند

سخن گر مطولست چنان مختصرکند

که هرکس که بشنود تواند ز بر کند

همان حل مشکلات در اول نظرکند

به هر علم بی‌بدل به هر کار بی‌بدیل

بر دانشش عقول چو نزد علی عقیل

نه در زمرهٔ عدول توان جستنش عدیل

نه در فرقهٔ قبول تنی بوده زی قبیل

زهی ای به ملک فضل خداوند راستین

سپهرت بر آستان محیطت در آستین

امیران شه نشان به خاک تو ره‌نشین

مهانت به هر زمان ثناگو به هر زمین

تویی دستگیر خلق به هنگام پای لغز

تنت همچو جان پاک سراپا لطیف و نغز

همه جان خلق پوست همه پیکر تو مغز

حسد در دل عدوت چو چرک‌اندرورن چغز

چو هنگام کارزار به چهر افکنی گره

چو گیسوی گلرخان بپوشی به تن زره

چو ابروی مهوشان کمان را کنی بزه

همی چرخ گویدت که احسنت باد و زه

بدانگه که از زمین همی خون بجوشدا

تن چرخ را غبار به اکسون بپوشدا

ز تفّ سنان و تیغ به یم نم بخوشدا

ستاره به زیرگرد دمادم بکوشدا

زمین زیر پای اسب چو گردون بجنبدا

تکاور به میخ نعل زمین را بسنبدا

شخ و کوه را به سُم چو رنده برنددا

مخالف بگریدا موالف بخنددا

چو ساز جدل کنند قوی بال و برزها

کتفها ورم کند ز آسیب گرزها

بیاماسد از هراس به پهلو سپرزها

چو اطراف مرزها چو اکناف کرزها

تو چون با کمان و گرز برون آیی از کمین

مه نو درون چنگ زمانه به زیر زین

همی چون ستارگان عرق ریزی از جبین

به چرخ آفتاب و ماه نمایندت آفرین

چو روز و شب جهان که‌‌گردند بیش وکم

کنی جیش خصم راکم و بیش دمبدم

دو را گاه یکی کنی بدان تیر راست چم

سه را گاه شش کنی بدان تیغ پشت خم

از آنجاکه هست رسم به جبر و مقابله

که گر جذر با عدد نماید معادله

عدد را کنند بخش بَرو بی‌ مساهله

چو تیر دوشاخ تو دو جذرند یکدله

الا تا بروی بحر نشاید کشید پل

الا تا به کتف باد نشاید نهاد غل

الا تا بهر بهار برآید ز خاک گل

الا تا درون خم شود خون تاک مل

نشستن‌گهت مدام دلفروز قصر باد

کمالات بی‌شمر به ذات تو حصر باد

به هر کار ناصرت شهنشاه عصر باد

ز اقبال ناصری نصیب تو نصر باد

چو قاآنیت به بزم ثناگو هزار باد

گهرهای نظمشان همه آبدار باد

ز جودت به جیبشان گهرها نثار باد

چو تیغ تو جمله را گهر درکنار باد