عطار » جوهرالذات » دفتر دوم » بخش ۱۰ - در عین ذات وصفات وقدرت و قوّت اسرار الهی فرماید

تعالی اللّه از دیدار ذاتم

تعالی اللّه از عین صفاتم

تعالی مالک الملک قدیمم

که هم رحمان و هم حیّ و رحیمم

تعالی واجب الجود وجودم

نباشد تا ستاید زانکه بودم

همه جانها ز من حیران نماید

فلک در ذات من گردان نماید

منم من باشم و گردان این خلق

نهان در ذات بیچونم که الحق

کنم زنده چو میرانم تمامت

نمایم بعد از آن یوم القیامت

حساب عدل آن روز ترازو

برانم یک بیک از زور بازو

یداللّه من از جمله فزونست

که ذاتم هم درون و هم برونست

ید اللّه من آمد در دلِ کل

گرفته برگشاده مشکل کل

بعدلم گر کسی کردست روزی

در اینجاگاه بر بیچاره سوزی

ستانم داد او زو من ستانم

که من جان بخشم و من جان ستانم

دهم من جمله را بستانم آن باز

که دارد آخر اندر عزّ و اعزاز

مرا رحمت فزونست اندر اینجا

فشانم بر جهود و گبر و ترسا

بقدر هر کسی رحمت کنم من

نه همچون دیگران زحمت کنم من

اگرچه سرّ قرآنم هویداست

همه اسرار من اینجا هویداست

حقیقت سرّ قرآنم یقین است

مرا گفتار و راز اوّلین است

نگر قرآن که آن ذات من آمد

حقیقت عشق آیات من آمد

ز قرآن درگشا و راز بنگر

تو چون منصور اوّل باز بنگر

ز قرآن درگشاید راز بینی

تو چون منصور خود را باز بینی

ز قرآن جوی هر درمان دردت

کز این عین دوئی آزاد کردت

ز قرآن هر دو را دولت فزایند

ز قرآن سالکان عزّت فزایند

ز قرآن باز بین مر اولیا را

ز قرآن بین حقیقت انبیا را

هر آنکو سرّ قرآن یافت اینجا

حقیقت جان جانان یافت اینجا

هر آنکو یافت قرآن سرّ دلدار

ز قرآن باز دید اینجا رخ یار

هر آنکو یافت قرآن بیچه و چون

حقیقت برگذشت از هفت گردون

حقیقت ذات قرآن کل خدایست

مگو این چون و آن معنی چرایست

حقیقت ذات قرآن مصطفایست

که اوّل معدن صدق و صفایست

ز قرآن یافت او این عزّت و ناز

ز قرآن در دو عالم شد سرافراز

ز قرآن یافت اینجا سرّ بیچون

که او بُد زاهد اسرار گردون

حقیقت خانقاه اوست دنیا

که او دیدست بیشک سرّ مولی

که او بد مر حبیب آشکاره

بر او مر جزو وکل اینجا نظاره

حقیقت او حبیب کردگارست

که نزد واصلان دیدار یارست

فتاده صیت شرع او به آفاق

که او هست اندر این اسرار کل طاق

محمد(ص) دان تو سرّ ذات جانان

که او آورد مر آیات جانان

تمامت انبیا در پیش بودش

شده تا روز محشر در سجودش

مه از شرم رخش بگداخت اینجا

به پیش او سپر انداخت اینجا

حقیقت شد یقین خور در رخش زرد

چو دید آن نور روی احمد(ص) فرد

بجان هر مشتریش مشتری شد

ز جان و دل ورا در چاکری شد

زُحل در پیش قدرش در وحل ماند

بنزد رفعت او بی محل ماند

چو منصور تو اینجا میزنم دم

اناالحق در تو ای بیچون همدم

چو منصور تو من دیدار دارم

چو او اینجا هوای یار دارم

چو منصور تو میخواهم که جان را

برافشانم ابر خلق جهان را

چو منصور تو میخواهم بر خلق

بسوزانم بت و زنّار با دلق

چو منصور تو میخواهم در اینجا

که اندازم چو او یک شور وغوغا

چو منصور تو یک آتش فروزم

وجود و بود خود در نار سوزم

چو منصور تو من دیوانه هستم

که از خمخانهٔ ذات تو مستم

چو منصورت اناالحق باز دیدم

بگفتم باز آنچ از تو شنیدم

چو منصورت فنای خویش خواهم

تمامت جزو و کل در پیش خواهم

چو منصورت چنانم از غم ای دوست

که میخواهم که بیرون آیم از پوست

چو منصورت چنانم زار مانده

دو دستم زیر پای دار مانده

چو منصورت فتادستم به غوغا

که افتادستم اندر عشق و سودا

چو منصورت چنانم سوخته من

که اندر خویش نار افروخته من

همی خواهم چنان ای ماه افلاک

که محوم داری اینجاگاه بل پاک

انالحق با تو میگویم تو گوئی

دوای دردم اینجاگه تو جوئی

انالحق با تو میگویم دل و جان

همی بارم ز دیده درّ و مرجان

انالحق با تو میگویم بشادی

که این توفیقم آخر می تو دادی

انالحق با تو میگویم که جانی

حقیقت برتر از کون و مکانی

انالحق با تو میگویم دمادم

که کس اینجا ندارد جز تو همدم

انالحق با تو میگویم در این راز

که افکندم ز رویت پرده را باز

انالحق با تو میگویم که چونی

که بگرفته درون را با برونی

انالحق با تو میگویم ز اسرار

که در جانم شدی کلّی پدیدار

انالحق با تو میگویم که ذاتی

مرا بنموده در عین صفاتی

انالحق با تو میگویم که بیچون

نمودستی رخت از کاف و از نون

انالحق با تو میگویم ز حالت

که دیدم بیشکی عین وصالت

انالحق با تو میگویم که گفتم

ز تو این جوهر اسرار سُفتم

ترا دیدم که پیدا و نهانی

مرا جان و دل و هم جان جانی

ترا دیدم از آنت عاشقم من

که بر این عشق جانان لایقم من

ترا دیدم وجود و بود خود باز

که صنع خود نمودستی باعزاز

تو بودی بود من ای بود جمله

نموده در همه معبود جمله

منت دیدم که هستی راز اینجا

نموده روی بر اعزاز اینجا

چو من مستی که دید از قربت دوست

که بیرون آمدم یکباره از پوست

چو من مستی که دید اینجا فتاده

همه حیران نظر بر جان نهاده

ز جان در سوی جانان برده کل راه

شده از سرّ بیچون مست وآگاه

عجائب حالتی باشد در این راز

چگویم با که گویم این سخن باز

منم با دوست سوزانیده صورت

فکنده از خود اینجا خود ضرورت

ز عشق دوست هم در دوست دیدم

چنان کاینجا کمال اوست دیدم

جلالش آن چنانم برده ازدست

که چرخم آسیا بُد خرد بشکست

شدم در آسیای چرخ گردان

دگر گردی شدم افشانده بیجان

دگر مانند ذرّه سوی افلاک

نهادم روی از خورشید بر خاک

شدم چون ذرّه اینجا پایکوبان

جمال دوست اندر جمله جویان

رسیدم سوی خورشید منوّر

بدیدم بود خورشیدم سراسر

چو خورشیدی شدم در عین آن ذات

بتابیدم چو خور بر جمله ذرّات

چو خورشیدی شدم کلّی عیان من

دگر چون خور شدم اینجا نهان من

چو خورشیدی شدم در بود بودم

چو خورشید دگر رخ را نمودم

چو خورشیدی منم اینجای تابان

بهر ذرّات من گشتم شتابان

چو خورشیدی شدم در دیدن دید

گذر کردم ز طامات و ز تقلید

چو خورشیدم کنون اندر کنارست

مرا فیض از رخ او بیشمارست

چو خورشیدم که هستم راهبر من

در آن ره میفشانم درّ و زر من

چو خورشیدم من اندر عین افلاک

فتاده در نمود حقهٔ خاک

چو خورشیدم بمانده در تک و تاب

بهر جا گه روان گشته باشتاب

چو خورشیدم قمر پیدا نموده

قمر در ذات خود یکتا نموده

چو خورشیدم قمر را محو کرده

دگر در اندرون هفت پرده

چو خورشیدم دگر ز آغاز و انجام

قمر را بَدر کرده در سرانجام

منم خورشید، گردان کرده‌ام نور

منم در جملهٔ آفاق مشهور

منم خورشید جانها گر بدانند

چو ذرّه خویش سوی من فشانند

منم خورشید اسرار حقیقت

که بسپردم بخود سرّ طریقت

منم خورشید برج لامکانی

که میتابم من از چرخ معانی

منم خورشید و نور مشتری‌ام

که خود بفروشم و خود مشتریم

منم خورشید اینجا رخ نموده

رخ میمون خود فرّخ نموده

منم خورشید این برج سعادت

نموده روی خود در تیه قربت

منم خورشید و هستم بود جمله

حقیقت دان عیان معبود جمله

منم خورشید تابان در دل و جان

منم جان و منم دل جان جانان

منم خورشید اینجا آشکاره

یقین بر من همه عالم نظاره

منم خورشید گشته آسمانها

بسی کرده بخود شرح و بیانها

منم خورشید در آتش فتاده

درون آتش سرکش نهاده

منم خورشید اندر قربت باد

ز نور خویش عالم کرده آباد

منم خورشید اندر آب مانده

درون بحر در سیلاب مانده

منم خورشید پنهان گشته در خاک

نموده راز خود در سیر افلاک

منم خورشید تابان سوی هر کوه

همه ذرّات اینجا بر من انبوه

منم خورشید ودر دریا فتاده

چو جوهر در صفت یکتا فتاده

منم خورشید جوهرپاش جمله

که اینجا آمدم نقاش جمله

منم جوهر که بنمودم چو خورشید

بماندم هم بخواهم ماند جاوید

منم خورشید پیدایم ز پنهان

منم جوهر در این دریای عمّان

گهی خورشید و گه جوهر نمایم

گهی خشک و گهی من تر نمایم

گهی خورشیدم و گاهی قمر من

دویدم گِرد اشیا سر بسر من

گهی ماهم ز خود مشتق نموده

گهی چون بدرم و از حق نموده

گهی من گویم و بر چرخ گردان

کمال عشق اندر چرخ جویان

دمی مر تخم اندر عدل مانده

بسی خونها ز عشق خود فشانده

گهی در قربتم گه در بقایم

گهی در نعمتم گه در فنایم

دمی جانم نموده روی در دل

در اینجا گه نمودم راز مشکل

دمی دل دارم و جان محو کرده

نمایم رخ من اندر هفت پرده

دمی چشمم دمی هوش و دمی گوش

دمی دید و زبانم گشته خاموش

دمی گوشم ندای لَنْ تَرانی

همی گویم در این شرح و معانی

دمی هوشم نموده جمله اسرار

بگفته راز خود با جمله اغیار

دمی عقلم در اینجا در تک و تاز

که تا پرده براندازم عیان باز

دمی شوقم درون جان و دلها

نمایم هر کسی را شور و غوغا

دمی عشقم ز جان هر رخ نموده

در اسرار کلّی برگشوده

دمی در عشق بنمایم رخ خود

دمی در شوق گویم پاسخ خود

دمی در پرده بنمایم جمالم

بهر کو خواهم اینجاگه وصالم

دمی من پرده ساز و پرده سوزم

ز خود آتش بخود اینجا فروزم

گهی هستم گهی پنهان شده من

گهی با جسمم و گه جان شده من

گهی برگویم این سرّ آشکاره

در اینجا جزو و کل در من نظاره

گهی اینجا اناالحق میزنم باز

برافکنده بکل انجام و آغاز

گهی اینجا بمن غوغای هر کس

گرفته هر نفس از پیش و از پس

دمی با یار در خلوت نشسته

در اینجا در بروی غیر بسته

دمی در خلوت جانان که باشیم

همه جانان شود ما خود نباشیم

همه جانان شود آن لحظه جسمم

برافتد ننگ و نام و نقش و اسمم

همه جانان تابانم چو خورشید

شود خورشید سایه تا بجاوید

همه جانان شوم در عین خلوت

رسم بیچون بسوی ذات قربت

همه جانان شوم لاگشته کلّی

ز الّا اللّه و الّا گشته کلّی

همه جانان شوم در عین آن ذات

چو خورشیدی که اندر عین ذرّات

همه جانان شوم چون هست جانان

در آن حالت بمانم مست جانان

همه جانان شوم چه از پس و پیش

براندازد ز ناگه برقع خویش

همه جانان شوم چون رخ نماید

مرا هر لحظه این پاسخ نماید

همه من باشم و جانان نباشد

بدین صورت مر این آسان نباشد

دهد پاسخ مرا چون من نباشم

درون دید عین تن نباشم

که ای من با تو و تو در میان گم

تو اندر قطره، اندر عین قلزم

که ای نادیده اتمامم سراپای

چه میگردی چو ذرّه جای بر جای