عطار » هیلاج نامه » بخش ۳۵ - جواب دادن منصور شبلی را

جوابی داد او را آن زمان دوست

که من مغزم همه شبلی توئی پوست

منم مغز و تو اینجا پوست هستی

که از بهر خود اینجا بت پرستی

کجا دانی تو این راز مرا هان

که از تقلید داری نص قرآن

تو در تقلید و من در سر توحید

کجاگنجد یقین توحید و تقلید

اگر ره بردهٔ شبلی درین سر

کجا دانی تو باطن راز ظاهر

من از اسرار جوهر مرتضی راز

بگفتستم اناالحق با همه باز

من از سرحقیقت شاه دینم

نه چون تو در گمان عین الیقینم

تو شبلی این زمان بر صورت خود

بماندستی و بینی نیک یا بد

کجا بینی یکی چون دردومستی

منم با حق تو با خود بت پرستی

من از حیدر یقین گفتم عیانم

اناالحق هست در شرح و بیانم

دگر از مصطفی بشنیدهام من

که صاحب درد و صاحب دیدهام من

ز احمد دیدهام سر معانی

بدان اسرار سرّ من رآنی

حقیقت لو کشف برخوان زحیدر

کز آن بگشایدت شبلی یقین در

من از احمد یقین این راز گفتم

اناالحق از رآنی بازگفتم

دگر از حیدر کرار این راز

بگفتم لو کشف در این یقین باز

من از این هر دو واصل گشتم از ذات

نه مانند تو من سرگشتهام مات

حقیقت دم ز احمد میزنم من

چو حیدر هر دم آخر نی زنم من

از این معنی که من دارم در اینجا

حقیقت پایدارم من در اینجا

تو این معنی کجا دانی نکوئی

که در میدان فتاده همچو گوئی

کسی داند که همچون من شود یار

برآید عاشقانه بر سر دار

کسی داند که چون من کشته گردد

میان خاک و خون آغشته گردد

کسی داند که همچون من شود حق

بگوید در اناالحق راز مطلق

کسی داند که دست از جان بشوید

یقین حق یابد و کل حق بگوید

کسی داند که اندر آفرینش

یکی گوید یکی بیند ز بینش

چو من واصل شود این راز گوید

اناالحق با همه کس بازگوید

چو من واصل شود جان برفشاند

بجان اندر ره جانان نماند

چو من واصل شود اندر عیان او

اناالحق گوید و راز نهان او

چو من واصل شود شبلی درین راه

نه بیند هیچ چیزی جز رخ شاه

چو من واصل شود در جزو و کل او

کشد چون من بکلی عین ذل او

هر آنکس کو شود واصل چو من باز

بیابد در درون انجام و آغاز

منم انجام با آغاز دیدی

در اینجا روی جانان باز دیدی

منم اینجا بدیده اصل فطرت

رسیده در مکان قرب و عزت

منم اینجا یکی دیده درونم

همه ذرات از خود رهنمونم

منم اینجا تمامت عین اشیا

بنور من شده هر چیز پیدا

منم اینجا حقیقت نور خورشید

که خواهم بود تابان تا بجاوید

منم اینجا حقیقت چون قمر گم

شده خورشید را در عین قلزم

منم اینجا سما و مر ستاره

بنورم جمله ذره در نظاره

منم اینجا فلک گردان نموده

همه کوکب در او حیران نموده

منم اینجا نموده آتش یار

میان عاشقانم سرکش یار

منم اینجا نمود آباد کرده

جهان از روح خود آباد کرده

منم اینجا حقیقت آب روشن

نموده صنعها در هفت گلشن

منم اینجا نموده خاک را راز

ابا او راز دایم گفته سرباز

منم اینجا نموده کوه معنی

مرکب کرده در انبوه معنی

منم اینجا حقیقت در و دریا

نموده هر نفس صد شور و غوغا

منم اینجا حقیقت جوهر عشق

تمامت سالکان را رهبر عشق

منم اینجا یکی جوهر پدیدار

همه از من بکل شد ناپدیدار

منم اینجا همان جوهر که بودم

به هر کسوت که هستم رخ نمودم

حقیقت آنچه من دارم از اسرار

کجا دانی تو ای شبلی نگهدار

تو ای شبلی حقیقت رازداری

ستاده این زمان در پایداری

کجائی در کجائی من که باشم

اگر از وصل آیی من که باشم

محمد دان که میگوید محمد

درون جان منصورم مؤید

حقیقت من رآنی دان در این راز

حقیقت پرده همچون من برانداز

ندانی ور بدانی هم ندانی

که دانای خود و سرنهانی

توئی من من توام اینجا حقیقت

کنم خود را در اینجا با شریعت

تو گر مانند من آیی پدیدار

ز عشق رویم آیی بر سر دار

ترا گرچه من اینجا باز دیدم

چه از سر کمالت راز دیدم

منم اینجا بعشق خویش دیده

نهاده سر ز کفر و کیش دیده

چو در ذاتم یقین توحید پیداست

مرا چندین هزاران شورو غوغاست

از آنجاکامدم اینجا بدیدم

یکی بد در کمال خود رسیدم

یکی دیدم از اینجا تابدانجا

یکیام در یکی برجمله پیدا

منم امامنی من عیان است

منم من در منم اینجا بیان است

حقیقت جز که من چیز دگر نیست

از آن مانده از انجامت خبر نیست

اگر اینجا بیابی مر خبر تو

یکی بینی یکی داری نظر تو

اگر اینجا بیابی اصل جانان

چو من بردار یابی وصل جانان

اگر اینجا تو اصل کار بینی

یکی اندر یکی دلدار بینی

بجز من نیست دانائی حقیقت

که دانستم که مردم در طبیعت

ز یک اصلم توهم از اصل مائی

بیانی کن چو من گر قرب دانی

چو من واصل شوی ورازگوئی

اناالحق همچو من کل بازگوئی

من آن اصلم که اصل جمله از ماست

من اویم بشنو ای شیخ از من این راز

منم در نطق جمله گشته گویا

منم در ذات خود در جمله گویا

نشانم هست نی نام و نشانم

بود صورت در اینجاگه نشانم

فنا خواهم شدن بیصورت اینجا

منم بیشک ترا مر صورت اینجا

حقیقت وقت کار آید پدیدار

که بردار است یار آید پدیدار

همه یار است اینجا نیست جز دوست

منم این جمله میدانی که من اوست

بجز من نیست چیزی در حقیقت

نمودستم ازو راه شریعت

اگر گفتم اناالحق آشکاره

کنم اینجایگه خود پاره پاره

چو اصلم این چنین بدخواست کردم

از آن در عشق دارم راست کردم

از آنم دار جای راستانست

هر آنکو جان ببازد مرد آنست

اگر کردم در اینجا کر خود راست

که دیدم در ازل من کار خود راست

بکن شبلی چو من این پایداری

چرا اینجا تو اندر پایداری

سؤالی کردی و گفتم جوابت

گشادم بر تمامت فتح بابت

ترا گر فتح اینجا رخ نماید

چو من هر لحظه این پاسخ نماید

اناالحق گوید اینجا گاه جانان

نماید بر تو اینجا راز پنهان

اناالحق باز گوید تو بدانی

که سیّد گفت آن را من رآنی

دمی او را در اینجا رخ نمودش

از آن دم خود بخود پاسخ نمودش

از آن حالت که آن از جان من خاست

ورا پیدا شد و گفت این سخن راست

نه وقت لی مع الله را عیان بود

که او پیوسته در کون و مکان بود

مر او راذات اینجا بود پیدا

درون جان او معبود پیدا

به اول او به آخر بیشکی دید

ز ذات خود همیشه بیشکی دید

ز ذات خود خوداندر خود نظر کرد

علی را هم ز ذات خود خبر کرد

علی را لو کشف بد در معانی

محمد گفت دیگر من رآنی

از آن مر هر دو صاحب راز بودند

که ایشان بیشکی ممتاز بودند

از آن شه باز دیدند اندر اینجا

که ایشان راز دیدند اندر اینجا

از ایشان منشدم اینجا خبردار

تو نیز اینجا چو ایشان این خبر دار

بگو گر میتوانی سر من باز

که تا باشی چو من در عشق ممتاز

اگر شهباز عشقی باز جوئی

که وصلش همچو من گر باز جوئی

وصال حال را اینجا بجو تو

چو دیدی دید از آن اسرار جو تو

چو بنمودت رخ اینجاشاه جانان

بگوئی راز او در عشق پنهان

اگر دیدی یکی اینجا طبیعت

دراندازی در آخر مر طبیعت

طبیعت چیست مان بر روی داراست

ابا ما یار ما در پای دار است

ابا ما پایداری کرد اینجا

ابا ما شد حقیقت فرد اینجا

در اینجا فرد شد اندر سردار

ابا ما شد در اینجاگه نمودار

نمودار است اینجا سرّ مطلق

در اینجا میزند با ما اناالحق

ابا ما زد اناالحق آشکاره

بخواهد سوخت با ما در نظاره

بخواهد سوخت تا کل راز بیند

فنا را در بقایم باز بیند

فنا خواهد شدن صورت در اینجا

نخواهد سوخت منصورت در اینجا

در اینجا بازماند جمله منصور

حقیقت قرص خور نور علی نور

نخواهم ماند اینجا جاودانه

همی خواهم شدن من در میانه

همی خواهم شدن تا من بوم پاک

چه باد و آتش و چه آب با خاک

فنا گردانم و یابم بقا نیز

وجود خویشتن بهر فنا نیز

چو من باشم نماند هیچ جز من

چنین خواهد بدن اسرار روشن

چو روشن شد مرا خورشید تابان

از آن روشن همیگویم شتابان

حقیقت صورت است اندر نمودار

برون خواهم شدن ازپنج و از چار

برون خواهم شدن تادر درونم

شو هر ذرهٔ را رهنمونم

حققت رهنمای جمله باشم

یقین صبر و سکون جمله باشم

نمایم هر کسی را راز سرباز

بگویم راز خود با هر کسی باز

حقیقت هرچه من گویم همان هم

کجا خواهی تو آخر جان جان هم

چو جان جان مرا نقد است حاصل

از آنم بر سر این راز واصل

از آنم بر سر این دار جانان

که برداریم برخوردار از جانان

چه به زین یابم ای شاه دو عالم

که دم اینجا زدم از قرب آن دم

دم اینجا گه زدم دمدم ز خود باز

نمودم در حقیقت نیک و بد باز

دو عالم در من است اینجا دو عالم

فرو پیچم دو عالم را بیکدم

دو عالم را بیکدم در نمودم

در آخر اولم بینم که بودم

در آخر فرد خواهم شد به آخر

دو عالم در یکی بینم بظاهر

دو عالم در درون خویش دیدم

صفات خویش را در پیش دیدم

صفات خود از آن دیدم حقیقت

که ظاهر بودم اینجا گه طبیعت

طبیعت ظاهر هر دو جهان بود

درو بیشک حقیقت جانجان بود

چو جان جان زجان آمد پدیدار

اناالحق زد برآمد بر سر دار

تو اینجا شبلی از جانم تو بشناس

مرا بین راز پنهانم تو بشناس

از آن پیدا چنین پنهان نمودم

که پنهانست پیدا بود بودم

چو پنهانست جان مانند جانان

از آن صورت نشان دارد در اعیان

که صورت از صفاتم در مکانست

درو جانم حقیقت لامکانست

مکان صورتم عین صفاتست

ولی جان در حضور نور ذاتست

حضور ذات دارد جان نهانی

یقین صورت حضورش در معانی

کنون هر دو یکی پیدا شدم ذات

اناالحق میزنم در جمله ذرات

کنون هر دو یکی شد اصل اول

یقین صورت پدید از وصل اول

مرا وصلت دراینجا گاه مطلق

از آن جانم زند هر دم اناالحق

مرا وصلست اینجا زانکه اویم

از انوار ویست این گفتگویم

بچشم من نظر کن سوی دلدار

یکی را بین تو از هر سوی دلدار

همه دیدار صورت هست حیران

چو واصل شد یکی دید است جانان

یکی دیده است جانان را در اینجا

یکی پیدا و پنهان را در اینجا

چو پیدا و نهان اینجا یکی بود

چو صورت یار دیدش اندکی بود

برخورشید دائم در حقیقت

نهادم اسم او را مر طبیعت

طبیعت نامش اینجا گه نهادم

درون او دل آگه نهادم

دل خود را بدان گر یار خواهی

بجان بنگر اگر دلدار خواهی

ز دل در سوی جان اینجا قدم زن

دل و جان هر دو در عین عدم زن

عدم را نیستی دان همچو منصور

یکی در نیستی هان یاب در دور

مشو از خود اگر صاحب یقینی

که اندر نیستی کلی به بینی

اگر از نیستی یابی رخ یار

هم از وی باز گوئی پاسخ یار

ندانم جز که لا در عشق اینجا

که ازلا شد دلم بینا در اینجا

همه در لاست پیدا تا بدانی

تولا شو تا عیان الّا بدانی

ز یکتائی خود در لا نهان شو

برافکن صورت هر دو جهان شو

دو عالم صورتست اینجا برانداز

که تا در لا همه بینی یکی باز

حقیقت لاست ذات ای شیخ بنگر

صفات لابهم بنگر سراسر

اگر تو لا شوی الّا بیابی

قدم در لازنی یکتا بیابی

چرا در خود بماندستی تو مهجور

از آنی از کمال وصل او دور

تو خود بینی چو از نقش زمانه

نیابی هیچ وصل جاودانه

اگر مرد رهی خودبین تو دلدار

که جز او نیست هان بنگر تو دلدار

وصال یارنی بازیست میدان

حقیقت وصل جانبازیست میدان

وصال یار اگر خواهی تو ای دوست

ترا اینجا بباید سوخت آن پوست

اگرچه پوست اینجا دوست داری

تو بیمغزی بمانده پوست داری

دمی زین پوست بیرون آی چون من

که مغز جان جان یابی تو روشن

هر آنکو اندرین عالم یقین باز

رخ جانان بیابد شد سرافراز

سرافرازی زسربازی پدید است

ترا این سر کل بازی پدیداست

اگر جان وسرت اینجا ببازی

چو ما یابی در اینجا سرفرازی

نه جان و تن اگر سیصد هزار است

که اینجا گه نه اندر خورد یار است

اگر از عاشقانی بگذر از خود

یکی بین در حقیقت نیک یا بد

چه میخواهی چه میجویی همه اوست

درین صورت حقیقت دیدهٔ اوست

ز خود اینجا حقیقت صورتی ساخت

ز ذات خود عیانی را بپرداخت

دم خود سوی این صورت دمیده است

صور پیدا از آن دم ناپدید است

اگر آن دم شود از تو پدیدار

دو عالم بر تو گردد ناپدیدار

از آن وصل و وز آن اعیان نمائی

تو جانان گردی و بیجان نمائی

تو بیجان گردی و جانان بماند

که راز خویشتن هم خویش داند

در این اسرار هر کس ره نیابد

پیامم جز دل آگه نیاید

دلی آگه بباید راز اینجا

یکی بیند چو من سرباز اینجا

دل و جانست آگاه حقیقت

که هر دو کردهاند راه حقیقت

در اینجا وصل کل دیدند با یار

نه در صورت اگرچه زو پدیدار

یقن یار است و دایم یار باشد

ز دید خویش برخوردار باشد

هم اوداند وصال خویش در خویش

هم او بگشاید اینجا گه درخویش

درم بگشاد جانانم نموده است

رخ اینجا چون نمودم را نموداست

ز وصل یار اینجا بیقرارم

کنون آویخته بر روی دارم

اناالحق میزنم من جاودانه

که بشناسندم این خلق زمانه

اناالحق میزنم بر راز جمله

نمایم جمله را شهباز جمله

اناالحق زن شدم کم گشت پیدا

منم سروقد هر شور وغوغا

ز خود بنمودهام تا درجهان من

نمایم فاش بیشک جان جان من

نمودم فاش جانان را به هرکس

مرا این شیوه میزیبد دگر بس

مرا این شیوه زیبد تا بگویم

که در میدان خدمت همچو گویم

درین میدان زدم گوی حقیقت

منم در عشق دلجوی حقیقت

بجز من کس نداند شیوهٔ دوست

که این شیوه حقیقت شیوهٔ اوست

بجز من کس نگوید سر این راز

که دیدستم یقین انجام وآغاز

بجز من کس نمیگوید اناالحق

که دیدستم حقیقت راز مطلق

بجز من کس نداند دید نقاش

نمودم روی او با رند و اوباش

منم نقاش و از نقش زمانه

منم در جمله پیدا و یگانه

یکی دانم که در جمله نمودم

نظر کن در زمانه بود بودم

هر آنکو اندر این عالم نیاید

دم من در جهان این دم نماید

کجا اینجا بکام دل رسد باز

نماید جاودان در نیک و بد باز

اگر در صورت آن اصل دیدی

یقین در هر دو عالم وصل دیدی

اگر واصل در اینجا گردی از ذات

تو واصل گردی اندر کل ذرات

ز ذات اروصل یابی در اناالحق

شوی و بازگوئی سر مطلق

وصال یار اینست ار بدانی

بنوعی دیگر است از من رآنی

اگر از مصطفی ره برگشاید

ترا این هر دو عالم یک نماید

یکی بینی دوئی برداری از بر

طلب کن این معانی را ز رهبر

بجز احمد مدان مر رهنما را

توهم رهبر شناس و هم خدا را

بجز احمد مبین گر واصلی تو

وگرنه در زمانه غافلی تو

به جز احمد مبین در هیچ حالی

که تا هر ساعتی یابی کمالی

هر آنکو از محمد وصل دریافت

وجود خویشتن از وصل دریافت