ادیب الممالک » دیوان اشعار » قصاید » شمارهٔ ۱۱۱ - چکامه

هزار باغ بدیدم من و هزار چمن

کز آن گشایش و نزهت نیافت خاطر من

بسی بگشتم خاک ری و دیار عراق

نیارمید دلم کو رمیده بد ز وطن

غریب بودن من در وطن شگفت نه زانک

غریب تر ز من آمد شعیب در مدین

غریب باشد آری به لجه در لؤلؤ

غریب باشد آری به بیشه در چندن

وطن نخواستم ایدر که در وطن ز دلم

سخن نبود کسی را مگر بوهم و به ظن

سرود شعر ز طبعم بخواستند آنان

که در دبستان ناخوانده ابجد و کلمن

سفر گزیدم ناچار از آن دیار که بود

چنین مسافرت ار ماندی چنان احسن

شنیده بودم کرمانشهان بخلد بود

مشابه از چمن سبز و چشمه روشن

شدم بدان سو و نگشود خاطرم که جهان

بچشم تنگدلان شد چو چشمه سوزن

از آن سپس بصفهان شدم کز آن سامان

صفای جان طلبم یافتم هلاکت تن

بدارالایمان رفتم مگر شوم آنجا

بکوی حضرت معصومه از قضا ایمن

چهار سال از آن تربت خجسته پاک

شنیدم آن نفسی را که مصطفی ز یمن

سپس برخصت آن بانوی حریم وجود

بطوف کوی رضا بر کمر زدم دامن

در آستان همایون آن امام مبین

دلم گرفت قرار و تنم گزید سکن

ز کیمیای خداوند کارگاه وجود

مرا فریشته شد طبع همچو اهریمن

چو سال و اندی ماندم در آن خجسته مکان

قضا تنم را بنمود دور از آن مامن

ز ملک طوسم افکند در ممالک روس

سپهر کژ حرکات و زمانه ریمن

شدم بخطه باورد و از بصر ماورد

همی فشاندم بر یاد آن حکیم ز من

حکیم انوری آن شاعر ابیوردی

که دستیار هنر بود و اوستاد سخن

فلک ندارد دیگر چنان حکیم بیاد

نه هیچ بیند چون او یکی بدانش وفن

خراب شد همه باورد و آن حکیم بزرگ

ز تن گسسته شدش روح و شد بدیده و سن

کنون بخیره بود نام شهر عشق آباد

که عشق را نبود هیچ ره در آن مسکن

کنام غولانستی و جای عفریتان

مقام دیوانستی و کاخ اهریمن

دوباره زین جازی شهر بادکوبه شدم

چو نقش سکه نشستم به سکه آهن

شبانه روزی در کشتی اندر آسودم

دلم چو کشتی بر روی آب کرده وطن

همی بدیدم در بادکوبه از کم و بیش

نشان دولت پیشینیان بسرو علن

فسوس خوردم ازیرا که دست دشمن دین

ز خسروان کهن دیدم آن بنای کهن

که را شکیب و توان تا بچشم خود بیند

گرفته جایگه دوستان، صف دشمن

بجای گوهر، سنگ و بجای شکر، زهر

بجای بلبل زاع و بجای کبک زغن

همی تو گوئی بر طاق کعبه بار دگر

نهاده پیکر عزی و لات و جبت و وثن

کجا که جامع اسلام گورخانه شدی

مرا چو گور شدی خانه، دل چو بیت حزن

بجای بانگ اذان و ترانه تهلیل

همی شنیدم آوای خاچ با ارغن

بجای آنکه درون مساجد از صلحا

صف جماعت بینم زده چو عقد پرن

بدیدمی بکنایس درون کشیشان را

بفرق برنس و افکنده خاچ در گردن

ز بسکه بیختم از مژه گوهر اندر خاک

ز بسکه ریختم از دیده اشک بر دامن

کریم بار خدا لطف کرد بر دل زار

خدای عزوجل رحم کرد بر دل من

ز بادکوبه رساندم بساحت تبریز

همی تو گوئی بیرون ز چاه شد بیژن

مگر زمانه همی خواست رنجهای مرا

دهد ز دست خداوند کار پاداشن

وزیر افخم با همت بزرگ منش

امیر اعظم با صولت هژبر افکن

سنان رمح بلندش نگاهبان ظفر

صریر کلک بدیعش خدایگان سخن

هم اوست تالی لقمان و ثانی یحیی

ز بیشی خرد و هم ز پاکی دامن

اگر ببودی لقمان امین دولت و دین

وگر ببودی یحیی معین شرع و سنن

خلاصه چون سوی تبریز آمدم رستم

هم از عقود مهالک هم از قیود محن

رسید بار دگر روزم از پی شب تار

دمید صبح دگر آفتابم از روزن

خدایگان فرشته فر هریمن کش

ز گردن دل پرمحنتم گشود رسن

نمود نازل بر من سکینه رحمت

بگوش جانم برخواند بانگ لاتحزن

همان تلطف دیدم من از امیر نظام

که دید از علی مرتضی اویس قرن

نماند آرزوئی در دلم مگر بدو روز

ز فضل خویش روا کرد و شد دلم روشن

چو التفات خداوند را چنین دیدم

فرا کشیدم از کبر بر زمین دامن

بر آن شدم که ببازوی جهد راست کنم

خمیده قامت این آسمان پیر کهن

سبک شمرد ترازوی چرخ سنگ مرا

از آن بسنگ شکستم سر کلوخ افکن

خدایگان سفری ساز کرد و خواست رهی

در آن رکاب ز گردون همی کند توسن

از آن سپس که لگدکوب همچو سبزه بدم

شدم سرافراز از همتش چو شاخ سمن

عنان عزمش بر سرکشی ملک کشید

که ملک شد چمن و خواجه همچو سرو چمن

بگشت ساحت ساوجبلاغ و در آن بوم

یکی دو روز بگسترد از کرم دامن

بگوش مدعیان داد گوشمال سخط

بسمع ملتجیان از امید راند سخن

بباغ چاکر دولت ازو دمید شجر

بقلب دشمن ملت از او رسید شجن

سپس بسوی ارومی عنان همت تاخت

که کشوری است به از ساحت ختا و ختن

بمرغزارش پیوسته دست فروردین

بریده از چمنش پنجه دی و بهمن

ز لاله بیخته بر فرش عنبرین گوهر

ز سبزه ریخته بر سطح زمردین لادن

یکی معاینه چون تخت خسرو پرویز

یکی علانیه چون زلف بانوی ارمن

هوای گاه خزانش بدیع تر ز ربیع

صفای برگ رزانش علاوه تر ز سمن

برهنه بید چو ترکی بدستش اندر تیغ

گسسته سبزه چو کردی به پیکرش جوشن

بگرد جوی درش سبزه ها دمیده ز نو

بسان مورچه لنگ در میان لگن

ز انگبین و لبن نهرها نگر گر زانک

بود بخلد یکی نهر از انگبین و لبن

کنار دریا گلها چو آن نقوش زرین

بگرد جدول و آیات مصحف ذوالمن

خیام اردو در آن چمن بعینه بود

نجوم ثابته بر سطح طارم روشن

دو خیمه بود هویدا در این خیام که چرخ

نموده سجده برایشان چو در بهار شمن

یکی چو مهر بلند و یکی چو بدر منیر

یکی بعقل مکان و یکی بجان مسکن

یکی بساط همایون حضرت اقدس

ولی عهد ملک آسمان فضل و منن

ملک مظفر دین شه که تف هیبت وی

کند چو دریا کوهی بود گر از آهن

دوم خجسته و فرخنده خر گهی که در آن

خدایگان اجل بر فراشته گردن

خلاصه چون با رومی مکان گزید امیر

مبارک آمد فالش در آن طلال و دمن

شدند خوشدل ازین مکرمت چه شیخ و چه شاب

شدند خرم ازین عاطفت چه مرد و چه زن

نخست چاکر دیرین دولت جاوید

امیر تومان آن نامدار شیر اوژن

سپهر مجد و مکارم جهان عقل و هنر

که چرخ خوانده بر احسان وجود وی احسن

کسیکه از اثر تیغ کژ و نیزه راست

دهد بقامت این چرخ کوژپشت شکن

کجا که عرصه گردان و گردنان باشد

کسی چو او نفرازد بمردمی گردن

بسنگ جودش چون خاک تیره زر عیار

بخاک کویش چون سنگریزه در عدن

بعقل و بینش و فکرت هم اوست جد و پدر

بفضل و دانش و حکمت هم اوست صهر و ختن

اگر چه از رخ او دوست شادمان لیکن

ز جان خصم برآرد مهابتش شیون

ز بسکه تنها جان یافتند از دم وی

تو گوئی او همه جان است و دیگران همه تن

به پیشباز خداوندم آمد از ره دور

به شکر و نعت و ثنایش گشود باب سخن

پی حصول مزیت نمود استدعا

که محفلش کند از خاکپای خود گلشن

خدایگان اجل عرض میر تومان را

همپذیرفت از فضل خود بوجه حسن

چو آفتاب بگردون درون خرگه وی

براند میر مهین از ره کرم توسن

امیر تومان چون از جمال میر اجل

بدید خانه اقبال خویش را روشن

بخوان چرخ بچربید خوان همت وی

که یافت کاسه اش از چشمه فلک روغن

ز خلد مائده آورد بر حواریون

و یا برامت موسی ز چرخ سلوی و من

خدایگان من ای آفتاب فتح و ظفر

که واقفی تو بهر راز و آگه از هر فن

بطوع رای تو طفل خیال پرورده

بمهر روی تو شبهای قدر آبستن

امیر را ز کمند تو نیست میل خلاص

غریب را بحضور تو نیست یاد وطن

اگر عروس توان گفت ملک گیتی را

خجسته تیغ درخشان تو است خشتامن

همان توانی کردن بدفع خصم ملک

که کرده با سپه قادسیه بوالمحجن

بداده من نفزائی که در ترازوی تو

هزار خروار آید سبکتر از یک من

بروزگار سزد منشی رسائل تو

عمید ملک بود یا نظام ملک حسن

بصدر با وزارت تو شمع انجمنی

دگر وزیران پروانها به پیرامن

تو نیکنامی و دانشوری و پخته کلام

نه چون دگر وزرا، شوخ چشم و خام سخن

بساکسان که بداندیش جان خلق بدند

دهان بستند اینک فسانه شان بدهن

چنانکه بر حسنک روزگار رفت و بماند

بزشت نامی بوسهل خواجه زوزن

تو بر خلاف کسان کز برهنه جامه برند

برهنگان را پوشی ز لطف پیراهن

گشوده مهر تو اندر زمانه پای فرج

بریده قهر تو در روزگار دست فتن

همیشه باش چو گل شاد و سرخ رو که رهی

بصد زبانت سرآید مدیحه چون سوسن