ادیب الممالک » دیوان اشعار » قصاید » شمارهٔ ۱۰۶ - چکامه

مرد چو باشد بوقت کار هراسان

مشکل گردد و را بدیده هر آسان

عزم درست و دل قویت چو باشد

کوه توانی همی بسفت به پیکان

باید دل ساخت ز آهنی که نگردد

دستخوش امتحان و آژده سوهان

مشت چو سندان اگر نداری هرگز

می نتوانی نواخت مشت بسندان

شیر خدا را شراب خون عدو شد

کاسه سر خصم و تیغ و خنجر ریحان

تا چو خضر نسپری مسالک ظلمت

ره نبری در کنار چشمه حیوان

صاحب لامیه العجم نشنیدید

فخر نماید که لا اخل بغزلان

هر که در ایوان فشرد حلق صراحی

پای نتاند فشرد در صف میدان

نادان خود را همی فکنده بگوری

در چه ویل از هوای چاه ز نخدان

باید دل را نمود گونه دریا

ساخت تن از ابرو کرد دانش باران

بی هنر از بخت ناله دارد چونان

کس گره دست برگشود بدندان

بخت کدام است و چرخ کیست قضاچه

باید در کار دست و پا و دل و جان

دلکش و هشیار و نغز باید گفتار

محکم و ستوار و سخت باید پیمان

بخت اگر کاردان و کارکن آمد

خارج گشتی اصول خلق ز میزان

آب روان همچو کوه کردی پیکر

کوه گران همچو آب کردی ستخوان

اینکه بشهنامه گفت خواجه طوسی

بیژن را بخت چیره کرد بهومان

فی المثل ار دانیش مطابق واقع

نادره کاری فتاده است بدوران

گوهر دانش ترا چو باشد در تن

جیب توان پرکنی ز گوهر و مرجان

سیرت انسان همی بباید ازیراک

مهر گیانیز شد بصورت انسان

تا بجهان نام نیک مانی برجای

بر سر گردون سمند همت بجهان

ننگ بیفکن تن از هلاک میندیش

نام طلب کن دل از زوال مترسان

سخت همی کوش در مقابل دشمن

تند همی جوش در مقابل فرسان

التونتاش آن امیر خطه خوارزم

چون ز مصاف علی تکین شد نالان

تا نفس آخرین که دست ز جان شست

پای جلادت برون نهشت ز میدان

داشت بهنگام نزع گونه عبهر

آن رخ رنگین که چون شقایق نعمان

احمد عبدالصمد ستاده ببالینش

گریه کنان بود همچو ابر به نیسان

دید چو خوارزم شه گریستنش را

گفت بمن بر مدار ناله و افغان

مرگ مرا کی ز گریه یابی چاره

درد مرا کی ز ناله تانی درمان

من سر و سامان زندگی دهم از دست

تو بسپاه و ملک ده سر و سامان

تا نشناسد عدو که خصمی چون من

داده در آماجگاه ناوک اوجان

می بنخواهم بیان قصه و تاریخ

ورنه حکایات نغز کردم عنوان

غصه مجنون و خوبروئی لیلی

قصه ابسال و روزگار سلامان

ترجمه داستان خضر و سکندر

عاقبت فتنهای دیو و سلیمان

تا بنیوشند خلق و عبرت گیرند

از سیر مردمان و کار بزرگان

مهمان باشیم این دو روز و بناچار

دیر و یا زود رفت باید مهمان

ای خنک انرا که نام نیک گذارد

باقی و جاوید در صحیفه کیهان

همچو امیری که از مدیح خداوند

فخر کند تا ابد به اعشی و حسان

خواجه افخم خدایگان معظم

کشتی دانش محیط حکمت و عرفان

میر مهین آسمان رفعت و اقبال

قطب یقین آفتاب کشور ایقان

حضرت اعظم مهین امیر نظام آنک

در کف او شد نظام عالم امکان

داور سیف و قلم وزیر جهان بخش

صاحب چتر و علم امیر جهانبان

چاکر بزمش بر از نبیره جوزی

حاسد جاهش کم از معلم صبیان

پیل بدزدد همی ز بیمش خرطوم

شیر بخاید همی ز سهمش دندان

آذر آبادگان ز مهرش آباد

فضل و هنر اندرو چو لاله و ریحان

من دخله کان آمنا نبشته است

عدلش بر باب این همایون بستان

گشته ز گلهای رنگ رنگ بعینه

بستر مأمون شب عروسی بوران

ماهی و مرغش در آبگیر شناور

چون دل عاشق بروز وعده جانان

تا بدمد اندرین فیافی لاله

تا بچمد اندرین مراتع حیوان

تند نبیند کسی بدیده نرگس

تیز نراند کسی بجانب ظبیان

مار در این روضه مهره داده بگنجشک

شیر در این بیشه رام گشته بغزلان

سیل بناگه در اوفتاد در این شهر

چونان سیلی که کس ندیده بدانسان

کرد بیکباره کوهها را دریا

کند بیکباره خانها را بنیان

همچون سیل العرم که شهر سبارا

کند ز بن دانی ار بخواندی قران

فریاد از جان اهل شهر برآمد

بر در وی شد روان کلانتر و دهقان

گفتند ای خواجه بزرگ خجسته

گفتند ای صاحب رشید سخندان

آب نموده است خاکهامان هموار

سیل نموده است خانهامان ویران

شست یکی آنچه کاشتیم بصحرا

برد یکی آنچه داشتیم در ایوان

زنهار ای داد بخش خسته دلان زود

داد دل ما ز چرخ گردون بستان

میر مهین چون بدید روز رعیت

بگشود ابواب لطف و رحمت و احسان

گفت چو از آسمان بلا شده نازل

عاقله چرخم و مؤدب کیوان

سیل ز خشم من است چاره کنم این

ابر بدست من است سود دهد آن

آنچه خسارت رسیده است شما را

هین بنمائید تا ببخشم تاوان

خانه چوبین و سقفهای گلین را

بهتر سازم ز صدهزار گلستان

گفت و وفا کرد ساخت در دو سه روزی

خانه هر یک برا ز فراخور ایشان

الحق اینمردمی که زاد ازین میر

واینهمه بخشش ز لعل و گوهر و مرجان

بشگفت آید بچشم خلق از ایراک

ذاتش پیدا و قدر ذاتش پنهان

قصه میر مهین و مردم گیتی

قصه پیل است و سیر کردن عمیان

ای لب لعلت حدیث عیسی مریم

ای سر کلکت عصای موسی عمران

قبله گه جز درگهت نشیمن طاغوت

سجده که جز بر درت عبادت اوثان

هر دو کفت همچو دو درخت برومند

گشته ز تیغ و قلم ذواتاافنان

گه ز کفت فخر کرده خامه بشمشیر

گه ز کفت رشک برده خامه بچوگان

بسکه فزودی بعدل و داد بفرسنگ

در پی ظلم اندر است هر شبه دهقان

همچو کسی کش دهان ز خوردن حلوا

رنجد و جوید از آن بترشی درمان

سبحان الله که ظلم نیز از این ملک

گشته ابا صد هزار پای گریزان

قصه عدل تو و گریختن ظلم

خواندن بسم الله هست و راندن شیطان

خور، سوی برج اسد شده است در اینروز

تا برکاب تو شیر سازد قربان

حضرت باری اگر فدای سماعیل

کبش فرستاد هم ز روضه رضوان

بهر فدای تو از نژاد سماعیل

کبش کتائب رسید و صاحب ثعبان

آمدم اینک بحضرت تو نهم روی

آمدم اینک بدرگه تو دهم جان

تا که رسد اعشی از یمامه و بطحا

تا که بود نابغه ز جعده و ذبیان

اعشی را روح در بر تو ثناگوی

نابغه را هوش بر در تو ثناخوان