حکایت بر مزاج مستمع گوی

اگر خواهی که دارد با تو میلی

هر آن عاقل که با مجنون نشیند

نباید کردنش جز ذکر لیلی

سگی را لقمه‌ای هرگز فراموش

نگردد ور زنی صَد نوبتش سنگ

و گر عمری نوازی سفله‌ای را

به کمتر تندی آید با تو در جنگ

گه اندر نعمتی مغرور و غافل

گه اندر تنگدستی خسته و ریش

چو در سرا و ضرّا حالت این است

ندانم کی به حق پردازی از خویش

هر دم زبان مرده همی گوید این سخن

لیکن تو گوش هوش نداری که بشنوی

دل در جهان مبند که دوران روزگار

هر روز بر سری نهد این تاج خسروی

نه هر بازو که در وی قوتی هست

به مردی عاجزان را بشکند دست

ضعیفان را مکن بر دل گزندی

که در مانی به جور زورمندی

فریدون گفت نقّاشان چین را

كه پیرامون خرگاهش بدوزند:

بدان را نیک دار ای مرد هشیار

كه نیكان خود بزرگ و نیک‌روزند

سگی را گر کلوخی بر سر آید

ز شادی برجهد کاین استخوانی‌ست

وگر نعشی دو کس بر دوش گیرند

لئیم‌الطبع پندارد که خوانی‌ست

چو دوستان تو را بر تو دل بیازارم

چه حسن عهد بود پیش نیکمردانم

بلی حقیقت دعوی دوستی آنست

که دشمنان تو را بر تو دوست گردانم

چو بشنید این سخن، بر زاری او

بتندید از پریشان کاری او

به دل در دشمنی چیزی نبودش

ولی در دوستی می‌آزمودش

دگر نوبت، چو باد نوبهاری

به عاشق برد بوی دوستداری

به هوش آمد، بنالید از خطابش

نوشت این چند بین اندر جوابش

دل عاشق بدان فکرت چو برخاست

زبان خامه را پاسخ بیاراست

رقم زد بر بیاض نامه چون زر

بدین سان نکتهای تازه و تر

چرا بر زورمندی تند گردی؟

که گر تندی نماید کند گردی

چو سنگ از آب هر سیلی چه رنجی؟

اگر مجنونی از لیلی چه رنجی؟

سمن بر تند شد از گفتن او

بجوشید از غضب خون در تن او

نوشت این نامهٔ دلسوز را باز

جوابی پر عتاب و عشوه و ناز

برای او چه باشی اشک ریزان؟

که باشد دایم از مهرت گریزان

اگر یارت جفا جوید وفا کن

چو با او بر نمی‌آیی، رها کن

ز چشم سوکوار اشکی چو باران

همی بارند مسکین سوکواران

شب تاریک او بیدار تا روز

همی گفت این سخن با گریه و سوز

چو گوش ماهرخ پر شد ز زاری

به جای آورد شرط دوستداری

بر آن بیچاره رحمت کرد و بخشود

چه گوید کس؟ که جای مرحمت بود

سوی دو نان برِ دونان چرا کنم خدمت؟

سنان خورم به ازین نان، زَنان از اینان به

چو نازِ نان ز لئیمان کشم، حذر زین نان

چو ناز نان کشم از نزد نازنینان به

ای نسیم صبحدم بگذر بخاک درگهی

کز غبارش چشم جان گشتست نورانی مرا

درگه آنکس که تصدیقش کند قاضی عقل

گر کند دعوی که میزیبد جهانبانی مرا

آصف ثانی علاء ملک و دین کز احتشام

[...]

آن شهنشاهی که از تأثیر جود عام او

هر چه باشد آرزوی دل بچنگ آید مرا

کسوت امید را در دستگاه او زدم

بر خم نیل فلک تا خود چه رنگ آید مرا

دی یکی میگفت تو زیعیت هست اندر حساب

[...]

از برای دو چیز جوید و بس

مرد عاقل جهان پر فن را

یا از آن سر بلند گردد دوست

یا کند پایمال دشمن را

و آنکه میجوید و نمیداند

[...]