جلال الدین دست
جلال الدین دست در ۶ سال و ۸ ماه قبل، دوشنبه ۳۰ مرداد ۱۳۹۶، ساعت ۰۲:۳۷ دربارهٔ بیدل دهلوی » غزلیات » غزل شمارهٔ ۸۷۳:
در شرح بیت:
کدورت تا نچیند جوهر شمشیر استغنا
به جای خون عرق میریزد از زخم شهیدانت:
در معنای کدورت در شعر جناب بیدل باید به دو نکته توجه کرد که اولا در بسیاری از اشاراتشان کدورت را چیزی شبیه همان غباری نشسته بر سطحی صاف و شفاف تعبیر کرده اند که البته این خود همان کدورت است و دور از ذهن نیست و دوم مقارنه کدورت با مسأله ی نفَس است، به ویژه که معمولا در این معنا یک قرابتی با آینه،مینا و امثالهم که سطحی صاف و صیقلی دارد نیز دیده میشود.
ضمن اینکه بارها در اندیشه ی جناب بیدل دیده ایم که بقایِ نفَس را غباری وجود آدمی دیده اند.
حال، معنای چیدن،به قطع چیزی نیست جز همان برداشتن و پاک کردن. پس کدورت حاصله از بقای نفَس و نفس را چیدن، پرغریب نیست....
حال این کدورت را یک جا سالک و عاشق به سعی و همت خود از میان میبرد،یک جا به مدد و امداد معشوق و مراد،که البته آن نخستین بدون اراده ی آن دومین صورت نمیتواند بستن...
و البته که ذات معشوق ، و معشوق بالذات ،مستغنی از هرچه در وهم میآید است. چه تیغ برآورد چه نه، چه تیغ به فنای عاشق زند چه نزند...
و این همان "جوهر" است؛ که به یک معنا همان ذات برندگی و صیقلی شمشیر، و هم ذات استغنای صاحب شمشیر...
مصراع دومین هم برای اهل شعر و صاحبان طبع لطیف پرواضح است....
نتیجتا،حاصل بیت از نگاه بنده که پرپیچیده نیست:
مادامی که به مدد و لطف حضرت حق،شمشیر استغنای خداوندی که البته از ایمان و کفر آدمی بی نیاز است، کدورت و غبار نفس و نفَسِ ما را از میان برندارد و ما را به منزل فنا نرساند،"که ما به پای خود از رفتن به آن مقام عاجزیم"، همه در شرم و خفت غوطه وریم و از افتخار خون دادن به راه دوست بی بهره....
.
در این باب شاید ایراد مقدری مطرح باشد که بگوییم بیدل در مصراع دوم که همه را "شهیدان" نامیده است، پس چه جای خون و عرق؟
پاسخ این است که بله. همه سالگان راه حق شهیدانند، "اما یکی مقام شهید معرکه دارد یکی ندارد".
و بیدل شاعر شهید و شمشیر و خون است، نه عرق شرم و حیا...
.
به این معنا این لطیفه را اضافه کنیم که:
بله! همه شهیدان راه اوییم؛ اما تا شمشیر استغنای او کار را تمام و یکسره نکند، کار ،تمام نیست....
جلال الدین دست در ۸ سال و ۴ ماه قبل، جمعه ۱۱ دی ۱۳۹۴، ساعت ۰۳:۰۳ دربارهٔ بیدل دهلوی » غزلیات » غزل شمارهٔ ۲۴۳:
بیت اول مصرع اول کلمه ریشه صحیح است