نظامی » خمسه » خسرو و شیرین » بخش ۵۰ - (سی لحن باربد)

در آمد باربد چون بلبل مست

گرفته بربطی چون آب در دست

ز صد دستان که او را بود در ساز

گزیده کرد سی لحن خوش آواز

ز بی‌لحنی بدان سی لحنِ چون نوش

گَهی دل دادی و گَه بستدی هوش

به بربط چون سر زخمه درآورد

ز رود خشک بانگ تر درآورد

چو باد از گنجِ بادآورد راندی

ز هر بادی لبش گنجی فشاندی

چو گنج گاو را کردی نواسنج

برافشاندی زمین هم گاو و هم گنج

ز گنج سوخته چون ساختی راه

ز گرمی سوختی صد گنج را آه

چو شادروان مروارید گفتی

لبش گفتی که مروارید سفتی

چو تخت طاق‌دیسی ساز کردی

بهشت از طاق‌ها در باز کردی

چو ناقوسی و اورنگی زدی ساز

شدی اورنگ چون ناقوس از آواز

چو قند از حقه کاوس دادی

شکر کالای او را بوس دادی

چون لحن ماه بر کوهان گشادی

زبانش ماه بر کوهان نهادی

چو برگفتی نوای مشک‌دانه

ختن گشتی ز بوی مشک‌خانه

چو زد زآرایش خورشید راهی

در آرایش بُدی خورشید ماهی

چو گفتی نیم‌روز مجلس‌افروز

خِرد بی‌خود بُدی تا نیمهٔ روز

چو بانگ سبز در سبزش شنیدی

ز باغ زرد سبزه بر دمیدی

چو قفل رومی آوردی در آهنگ

گشادی قفل گنج از روم و از زنگ

چو بر دستان سروستان گذشتی

صبا سالی به سروستان نگشتی

و گر سرو سهی را ساز دادی

سهی سَروَش به خون خط باز دادی

چو نوشین‌باده را در پرده بستی

خمار بادهٔ نوشین شکستی

چو کردی رامش جان را روانه

ز رامش، جان فدا کردی زمانه

چو در پرده کشیدی ناز نوروز

به نوروزی نشستی دولت آن روز

چو بر مُشگویه کردی مَشگ‌مالی

همه مُشگو شدی پرمَشک‌حالی

چو نو کردی نوای مهرگانی

ببردی هوش خلق از مهربانی

چو بر مروای نیک انداختی فال

همه نیک آمدی مروای آن سال

چو در شب بر گرفتی راه شبدیز

شدندی جمله آفاق شب‌خیز

چو بر دستان شب فرخ کشیدی

از آن فرخنده‌تر شب کَس ندیدی

چو یارش رأی فرخ‌روز گشتی

زمانه فرخ و فیروز گشتی

چو کردی غنچهٔ کبکِ دَری تیز

ببردی غُنجهٔ کبکِ دل‌آویز

چو بر نخجیرگان تدبیر کردی

بسی چون زَهره را نخجیر کردی

چو زخمه راندی از کین سیاوش

پر از خون سیاوشان شدی گوش

چو کردی کین ایرج را سرآغاز

جهان را کین ایرج نو شدی باز

چو کردی باغ شیرین را شکربار

درخت تلخ را شیرین شدی بار

نواهایی بدین‌سان رامش‌انگیز

همی زد باربد در پردهٔ تیز

بگفت باربد کز بار بِهْ گفت

زبان خسروش صدبار زه گفت

چنان بد رسم آن بَدر مُنَوَر

که بر هر زه بدادی بَدرهٔ زر

به هر پرده که او بنواخت آن روز

ملک گنجی دگر پرداخت آن روز

به هر پرده که او برزد نوایی

ملک دادش پر از گوهر قبایی

زِهی لفظی که گر بر تنگ‌دستی

زِهی گفتی زِهی زرین به دستی

درین دوران گرت زین بِهْ پسندند

زِهی پشمین به گردن وانبندند

ز عالی همتی گردن برافراز

طناب هرزه از گردن بینداز

به خرسندی طمع را دیده بَردوز

ز چون من قطره دریایی درآموز

که چندین گنج بخشیدم به شاهی

وز آن خرمن نجستم برگ کاهی

به بی‌برگی سخن را راست کردم

نه او داد و نه من درخواست کردم

مرا این بس که پر کردم جهان را

ولی‌نعمت شدم دریا و کان را

نظامی گر زِه زرین بسی هست

زِه تو زهد شد مگذارش از دست

بدین زِه گر گریبان را طرازی

کنی بر گردنان گردن فرازی